ورزش عصرگاهی، امیدی تازه‌ برای کاهش افسردگی

افسردگی و اختلالات حافظه از جمله مشکلات رایج در میان سالمندان هستند؛ به‌ویژه برای آن دسته که با بیماری‌های مزمنی مثل دیابت نوع ۲ هم روبه‌رو هستند. پژوهشی تازه به بررسی راهی ساده و کم‌هزینه برای کمک به این افراد پرداخته است.

به گزارش ایسنا، افزایش امید به زندگی، کاهش نرخ زاد و ولد و پیشرفت علم پزشکی در دهه‌های اخیر، باعث شده جمعیت سالمندان در سراسر جهان، از جمله در ایران، به سرعت رشد کند. طبق پیش‌بینی‌ها، در ایران تا سال ۱۴۱۵ حدود ۱۱ درصد جمعیت را افراد بالای ۶۵ سال تشکیل خواهند داد. سالمندی، با خود تغییراتی در جسم و روان به همراه دارد که اگر به آن‌ها توجه نشود، می‌تواند کیفیت زندگی افراد را به‌شدت پایین بیاورد. تنهایی، احساس بیهودگی، بازنشستگی، کاهش ارتباطات اجتماعی و بیماری‌های مزمن جسمی و روانی، از جمله چالش‌هایی هستند که سالمندان با آن مواجه‌اند.

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های این دوره، افسردگی است که پس از بیماری‌های جسمی، دومین عامل ناتوانی در دوران سالمندی محسوب می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که افسردگی با کاهش حافظه و قدرت تمرکز نیز همراه است. این موضوع به‌ویژه برای سالمندانی که مبتلا به دیابت هستند، نگران‌کننده‌تر است؛ چرا که دیابت نه تنها کنترل وضعیت جسمی را سخت‌تر می‌کند، بلکه خطر ابتلا به آلزایمر و اختلالات شناختی را هم افزایش می‌دهد. با توجه به این‌که هزینه درمان چنین مشکلاتی بسیار بالاست، پیشگیری و پیدا کردن راه‌حل‌های غیر دارویی ساده و مؤثر، اهمیت زیادی پیدا کرده است.

در رابطه با این موضوع، عذرا محمدپناه اردکان، پژوهشگر گروه روان‌شناسی دانشگاه اردکان، به همراه یکی از همکارانش و با مشارکت دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید صدوقی یزد و شهرکرد، تحقیقی را انجام داده‌اند تا ببینند چه زمانی از روز برای انجام تمرینات ورزشی، بیشترین اثر را در کاهش افسردگی و بهبود حافظه سالمندان دیابتی دارد. این تیم علمی، به دنبال بررسی این موضوع بود که ورزش صبحگاهی مؤثرتر است یا عصرگاهی.

روش انجام پژوهش به شکل نیمه‌آزمایشی طراحی شد. ۴۵ زن سالمند، بین ۵۵ تا ۶۵ سال، از میان اعضای انجمن دیابت شهرکرد انتخاب و به طور تصادفی به سه گروه تقسیم شدند: گروه ورزش صبحگاهی، گروه ورزش عصرگاهی و گروه کنترل. برنامه تمرینی شامل فعالیت هوازی با شدت متوسط (مثل پیاده‌روی) بود که سه ماه، سه جلسه در هفته اجرا شد. سپس برای سنجش نتایج، از پرسش‌نامه افسردگی و یک آزمون ساده شناختی برای ارزیابی حافظه و تمرکز استفاده شد.

نتایج این تحقیق نشان داد که هر دو نوع تمرین، چه در صبح و چه در عصر، تأثیر مثبتی بر کاهش افسردگی و بهبود عملکرد ذهنی سالمندان داشت. اما اثر تمرین عصرگاهی چشمگیرتر بود. شرکت‌کنندگانی که عصرها ورزش کرده بودند، هم احساس بهتری داشتند و هم در آزمون‌های شناختی نمره بهتری گرفتند.

پژوهشگران توضیح می‌دهند که عصر، بدن در بهترین حالت عملکردی خود قرار دارد؛ دمای بدن بالا می‌رود، عضلات قوی‌تر عمل می‌کنند و جریان خون بهتر به مغز می‌رسد. همچنین ترشح هورمون‌های مفیدی مثل سروتونین (هورمون شادی) بیشتر می‌شود و همین عوامل به بهبود حال روانی و ذهنی افراد کمک می‌کند.

از سوی دیگر، ورزش می‌تواند به سالمندان کمک کند تا با دیگران بیشتر ارتباط داشته باشند، احساس تنهایی کمتری کنند و امید بیشتری به زندگی داشته باشند. در واقع، ورزش نه فقط برای جسم، بلکه برای روان هم مثل یک داروی مؤثر عمل می‌کند. این موضوع در شرایطی اهمیت دوچندان پیدا می‌کند که بدانیم هزینه درمان افسردگی و زوال عقل بسیار بالاست و سیستم درمانی کشورها را تحت فشار قرار می‌دهد. بنابراین، راهکارهایی مثل ورزش منظم می‌توانند نقش پیشگیرانه مهمی ایفا کنند.

نکته مهم دیگری که در این پژوهش تأکید شده، توجه به زمان مناسب برای ورزش است. تمرین در عصر، نه تنها اثربخشی بیشتری دارد، بلکه خطر آسیب هم کمتر است، چون عضلات گرم‌تر و آماده‌تر هستند. همچنین برخلاف تصور رایج، ورزش عصرگاهی خواب را مختل نمی‌کند و حتی می‌تواند آن را بهبود دهد.

این پژوهش، نمونه‌ای از تحقیقات کاربردی است که می‌تواند مستقیماً به بهبود کیفیت زندگی سالمندان کمک کند. از آنجا که دیابت و مشکلات روانی از رایج‌ترین بیماری‌های این دوران هستند، توجه به فعالیت‌هایی ساده مثل ورزش عصرگاهی، می‌تواند تفاوت بزرگی در زندگی روزمره سالمندان ایجاد کند.

این یافته‌ها که در فصلنامه «روان‌شناسی پیری» از مجلات علمی وابسته به دانشگاه رازی منتشر شده‌اند، می‌توانند به برنامه‌ریزان سلامت عمومی، مراکز نگهداری سالمندان و خانواده‌ها در طراحی بهتر برنامه‌های پیشگیرانه و حمایتی کمک کند.

*