سالمندان و موج گرما؛ مرز باریک بین سلامت و بحران

مشاور عالی سازمان بهزیستی کشور در امور سالمندان با اشاره به شدت گرفتن گرما در روزهای اخیر، هشدار داد: در دوره سالمندی، مرز بین سلامتی و بحران، بسیار باریک‌تر از سایر سنین می‌شود. اختلال در احساس گرما و تشنگی که بخشی از تغییرات طبیعی افزایش سن است، می‌تواند بدون هشدار قبلی، سالمندان را در معرض خطر جدی قرار دهد.

دکتر احمد دلبری در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در سالمندی، سیستم تنظیم حرارت بدن (ترموستات داخلی) و مکانیسم احساس تشنگی دچار افت عملکرد می‌شود. همین مسئله باعث می‌شود که بسیاری از سالمندان گرما را به‌درستی درک نکنند یا احساس نیاز به نوشیدن آب نداشته باشند. این در حالی است که بدن آن‌ها، به‌ویژه در شرایط گرما، به مایعات بیشتری نیاز دارد.

دلبری با اشاره به یافته‌های پژوهش‌های بین‌المللی مانند گزارش‌های NIH و WHO افزود: پس از حدود ۶۰ تا ۶۵ سالگی، حساسیت گیرنده‌های تشنگی در مغز کاهش می‌یابد و این یک پدیده فیزیولوژیک است. در نتیجه، سالمندان حتی زمانی که بدن‌شان کم‌آب شده، ممکن است احساس تشنگی نکنند. از این‌رو، نوشیدن آب باید به‌صورت منظم و آگاهانه باشد و نه فقط در پاسخ به تشنگی.

وی ادامه داد: بدن سالمند به‌طور متوسط روزانه به ۳۰ میلی‌لیتر مایعات به‌ازای هر کیلوگرم وزن نیاز دارد. برای مثال، یک فرد ۷۰ کیلویی باید حدود ۲ لیتر آب بنوشد، اما این عدد در بسیاری از سالمندان محقق نمی‌شود، خصوصاً کسانی که به دلایل ادراری یا مصرف داروها، از نوشیدن آب اجتناب می‌کنند.

به گفته رئیس انجمن علمی سالمندان ایران، علائم گرمازدگی ممکن است با نشانه‌هایی ساده مانند خستگی، خواب‌آلودگی، ضعف، تهوع، کاهش اشتها، و بی‌حالی آغاز شود. در مراحل پیشرفته‌تر، ممکن است سالمند دچار گیجی، اختلال تعادل، افزایش ضربان قلب، افت فشار خون و حتی مه‌مغزی شود؛ حالتی که تنها با کاهش ۲ درصد از مایعات بدن رخ می‌دهد. این وضعیت به‌سرعت می‌تواند به شوک گرمایی، بیهوشی یا تشنج ختم شود، به‌ویژه اگر بیماری‌های زمینه‌ای مانند نارسایی قلبی، دیابت یا بیماری‌های ریوی هم وجود داشته باشد.

دلبری بر اهمیت اقدامات پیشگیرانه تأکید کرد و گفت: ساده‌ترین اقدام، نوشیدن منظم مایعات است؛ حتی اگر سالمند احساس تشنگی نکند. نوشیدنی‌هایی مانند آب، آب‌میوه‌های طبیعی رقیق‌شده، دمنوش‌های خانگی و غذاهای آبدار مثل سوپ یا آش، گزینه‌های مناسبی هستند. نوشیدن چای پررنگ، قهوه یا نوشابه‌های کافئین‌دار به دلیل خاصیت ادرارآور توصیه نمی‌شود.

وی افزود: در کنار مصرف مایعات، کاهش قرارگیری در معرض آفتاب، پوشیدن لباس‌های نخی و روشن، استفاده از وسایل سرمایشی، و خنک‌سازی موضعی بدن با حوله مرطوب یا دوش آب ولرم نیز ضروری است. در صورت قطع برق، بهتر است پنجره‌ها بسته بمانند تا گرمای محیط وارد نشود.

دلبری در ادامه خاطرنشان کرد: بیش از یک میلیون سالمند در ایران با بیماری آلزایمر زندگی می‌کنند. این افراد به دلیل افت عملکرد شناختی، در تشخیص نیازهای بدنی ناتوان هستند. ازاین‌رو، مراقبت بیشتر از آن‌ها در ایام گرما ضروری است. اگرچه اجبار به نوشیدن آب ممکن است مقاومت ایجاد کند، اما بهتر است از روش‌های غیرمستقیم مثل تشویق، همراه‌نوشی یا استفاده از ظروف رنگی و جذاب استفاده شود.

مشاور عالی سازمان بهزیستی در پایان درباره سفرهای زیارتی سالمندان، به‌ویژه در ایام اربعین، هشدار داد و گفت: اگر پزشک سفر را منع کرده یا توان بدنی فرد اجازه نمی‌دهد، توصیه ما این است که سفر انجام نشود. در غیر این صورت، سالمند باید داروهای خود را به‌همراه داشته باشد و همیشه آب یا نوشیدنی خنک در دسترس باشد. در گرمای عراق یا مسیرهای طولانی، ریسک گرمازدگی و کم‌آبی بسیار بالاست و نباید نادیده گرفته شود.

وی همچنین تاکید کرد که اگر بخواهیم فقط یک توصیه برای عبور سالم و ایمن از تابستان برای سالمندان داشته باشیم، آن توصیه نوشیدن منظم و کافی مایعات است؛ مایعات کافی نه‌تنها از گرمازدگی پیشگیری می‌کند، بلکه به کنترل قند، فشار، یبوست، خواب، و حتی عملکرد مغز کمک می‌کند. این ارزان‌ترین و مؤثرترین نسخه برای سلامت سالمندان در روزهای گرم سال است.

*