تاسیس کارخانه مونتاژ پهپادهای ایرانی در روسیه

انتخاب: سی‌ان‌ان در مطلبی به قلم واسکو کوتویو، ساسکیا واندورن، ویکتوریا بوتنکو، کلر سباستین و آلگرا گودوین نوشت: سی‌ان‌ان بیش از ۱۷۰ پهپاد را شمرد که در یک مستند وزارت دفاع روسیه از روند تولید در داخل کارخانه پهپاد آلابوگا به نمایش گذاشته شد. «بالاخره چیزی که هیچ‌کس دیگری ندارد.» این را یک خبرنگار روس هنگام پخش مستندی از بزرگ‌ترین کارخانه پهپاد کشور می‌گوید. «چنین تولید انبوه موتور‌های دو زمانه در هیچ جای دیگری از روسیه وجود ندارد.»

مام
دکتر امین جعفری
2018740_563

در ادامه این مطلب آمده است: کارخانه مورد بحث، آلابوگا، در ۶۰۰ مایلی شرق مسکو و در جمهوری تاتارستان روسیه قرار دارد و تعداد فزاینده‌ای از پهپاد‌های تهاجمی شاهد-۱۳۶ طراحی‌شده توسط ایران (که در روسیه با نام «گران» شناخته می‌شود) را تولید می‌کند. مدیرعامل این مجموعه، «تیمور شگیوالِیف»، معتقد است این ممکن است یکی از بزرگ‌ترین دستاورد‌های آن باشد.

چاپار_D دسکتاپ
ثنایی_F4
او در این مستند توضیح می‌دهد: «این یک مجموعه کامل است. شمش‌های آلومینیوم وارد می‌شوند، موتور از آنها ساخته می‌شود؛ ریزالکترونیک از تراشه‌های الکتریکی ساخته می‌شود؛ بدنه‌ها از فیبرکربن و فایبرگلاس ساخته می‌شوند – این یک مجموعه کامل است.»

این ادعا نشان می‌دهد که تولید پهپاد شاهد طراحی ایران، که ستون فقرات جنگ پهپادی مسکو علیه اوکراین بوده، اکنون تقریباً به‌طور کامل در ماشین صنعتی-نظامی روسیه جذب شده است. تحلیلگران و مقامات اطلاعاتی بر این باورند که ۹۰ درصد مراحل تولید اکنون در آلابوگا یا دیگر تأسیسات روسیه انجام می‌شود.

اکسیر طبیعت پاکان(سان وی)_F5
نداف کرمانی
تصاویر ماهواره‌ای اخیر نشان می‌دهد این سایت همچنان در حال گسترش است، با تأسیسات تولیدی و خوابگاه‌های جدید که امکان افزایش نمایی تولید را فراهم می‌کند. تحلیلگرانی که با سی‌ان‌ان گفت‌و‌گو کرده‌اند، معتقدند این رشد به روسیه اجازه خواهد داد نسخه‌ای به‌روزشده و آزموده‌شده در میدان نبرد از این پهپاد – که در ابتدا از ایران وارد کرده بود – را صادر کند، حتی شاید به خود تهران.

اما یک منبع اطلاعاتی غربی می‌گوید این گسترش و ادغام کامل شاهد-۱۳۶ در داخل روسیه، عملاً ایران را به حاشیه رانده و شکاف میان مسکو و تهران را آشکار کرده است. به گفته او، تهران به‌طور فزاینده‌ای از بازده اندک حمایتی که از سوی روسیه دریافت کرده، ناراضی است؛ حمایتی که شامل پهپادها، موشک‌ها و سایر تجهیزات بوده است.

این نارضایتی در جریان کارزار ۱۲ روزه بمباران اسرائیل علیه برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران در ماه ژوئن به اوج رسید؛ دوره‌ای که بیانیه‌های محکومیت روسیه در نظر تهران حمایتی ناچیز برای کشوری بود که از ابتدای تهاجم تمام‌عیار به اوکراین، به مسکو کمک کرده است.

«ایران شاید انتظار داشت روسیه اقدامات بیشتری انجام دهد یا بدون درخواست، گام‌های بیشتری بردارد.» این را علی‌اکبر دارینی، تحلیلگر مرکز مطالعات استراتژیک (وابسته به دفتر ریاست‌جمهوری ایران) به سی‌ان‌ان گفت. «آن‌ها شاید مداخله نظامی نکنند، اما می‌توانند حمایت عملیاتی را تقویت کنند، مثلاً در زمینه ارسال تسلیحات، پشتیبانی فناوری، تبادل اطلاعات یا موارد مشابه.».

اما مقام اطلاعاتی غربی گفت رویکرد سرد روسیه غافلگیرکننده نبود و نشان‌دهنده «ماهیت صرفاً معاملاتی و سودگرایانه» همکاری روسیه با ایران است. او افزود: «این بی‌تفاوتی آشکار نشان می‌دهد که روسیه هرگز فراتر از منافع فوری خود وارد عمل نمی‌شود، حتی وقتی شریکش – که در اینجا تأمین‌کننده حیاتی پهپاد است – مورد حمله قرار گیرد.»

شراکت راهبردی
پس از آغاز تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، مسکو واردات پهپاد‌های شاهد ایرانی را آغاز کرد. تا اوایل ۲۰۲۳، مسکو و تهران قراردادی به ارزش ۱.۷۵ میلیارد دلار امضا کردند تا روسیه این پهپاد‌ها را در داخل کشور تولید کند.

بر اساس قرارداد اولیه، ۶۰۰۰ پهپاد تا سپتامبر ۲۰۲۵ باید ساخته می‌شد، اما این هدف حدود یک سال زودتر محقق شد و به گفته اطلاعات دفاعی اوکراین، آلابوگا اکنون بیش از ۵۵۰۰ واحد در ماه تولید می‌کند – آن هم به‌طور کارآمدتر و با هزینه کمتر.

یک منبع اطلاعات دفاعی اوکراین گفت: «در سال ۲۰۲۲، روسیه برای هر پهپاد به‌طور میانگین ۲۰۰ هزار دلار می‌پرداخت. در سال ۲۰۲۵، این رقم به حدود ۷۰ هزار دلار رسیده است.»

اوکراین همچنین می‌گوید روسیه این پهپاد را بهبود داده، با سامانه‌های ارتباطی ارتقایافته، باتری‌های بادوام‌تر و کلاهک‌های بسیار بزرگ‌تر که آن را مرگبارتر و سخت‌تر برای سرنگونی کرده‌اند.

مقام اطلاعاتی غربی گفت ایران در ابتدا به نظر می‌رسید از تلاش روسیه برای بومی‌سازی حدود ۹۰ درصد تولید شاهد-۱۳۶ در آلابوگا استقبال می‌کند، اما ارتقا‌های مسکو آن را غافلگیر کرده است. او افزود: «این تحول نشانه از دست رفتن تدریجی کنترل ایران بر محصول نهایی است، که اکنون عمدتاً به‌طور محلی و مستقل تولید می‌شود.» هدف نهایی مسکو، به گفته او، «تسلط کامل بر چرخه تولید و رهایی از مذاکرات آتی با تهران» است.

دارینی رفتار بهره‌کشانه روسیه را غیرمنتظره نمی‌داند و رابطه دو کشور را «همکاری و رقابت هم‌زمان» توصیف می‌کند: «واضح است که روس‌ها می‌خواهند بیشتر بگیرند و کمتر بدهند و این درباره ایران هم صدق می‌کند. ایران به روسیه پهپاد، فناوری و کارخانه داده و این رایگان نبوده است.».

اما در روند گسترش، مقام غربی می‌گوید آلابوگا نتوانسته تعهدات خود به شرکای ایرانی را انجام دهد. به گفته او، علاوه بر از دست رفتن کنترل ایران بر محصول نهایی، مقام‌های ایرانی و شرکت‌هایی از جمله «صحرا تاندِر» شکایت کرده‌اند که برخی پرداخت‌ها انجام نشده است، بخشی به دلیل تحریم‌های خفه‌کننده بین‌المللی که اقتصاد روسیه بیش از سه سال است با آن روبه‌روست.

سی‌ان‌ان نتوانسته این موضوع را به‌طور مستقل تأیید کند. این شبکه از مدیریت آلابوگا درخواست اظهارنظر کرده ولی پاسخی دریافت نکرده است. مقام اطلاعاتی افزود: «این موانع، به ناخرسندی تهران از انسداد‌هایی که مانع انتقال فناوری‌های هوانوردی روسی به ایران شده – که مسکو در ازای حمایت تهران وعده داده بود – افزوده است.»

تلاش برای حفظ رابطه؟
آتش‌بس بین اسرائیل و ایران باعث شده تهران عمدتاً از عرصه بین‌المللی عقب‌نشینی کند تا بازسازی، سازمان‌دهی مجدد و جبران خسارات وارده را آغاز کند. علاوه بر آسیب مشهور به تأسیسات هسته‌ای ایران، اسرائیل چندین مرکز دیگر ایران را نیز هدف قرار داد.

دیوید آلبرایت، بازرس پیشین سازمان ملل و رئیس اندیشکده «مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل»، معتقد است گسترش آلابوگا می‌تواند به مسکو اجازه دهد حمایت معناداری از ایران ارائه کرده و برخی نسخه‌های به‌روزشده شاهد را به ایران بازگرداند. او گفت: «برخی از تأسیسات تولید پهپاد ایران بمباران شده و آنها تعداد زیادی پهپاد شلیک کرده‌اند، بنابراین ممکن است برای پر کردن مجدد ذخایر، این کار انجام شود. آن وقت ایران می‌تواند یا با مهندسی معکوس یا با دریافت فناوری، شاهد‌های باکیفیت‌تر بسازد.»

او افزود: «فکر می‌کنم این کار بسیار خطرناک است.»

سایر تجهیزات نظامی نیز ممکن است راهی تهران شوند. داده‌های رهگیری پرواز‌های منبع‌باز نشان می‌دهد یک هواپیمای باری نظامی ایلیوشین-۷۶ متعلق به شرکت «گِلیکس ایرلاینز» در ۱۱ ژوئیه از مسکو به تهران پرواز کرده است.

ایلیوشین-۷۶ یک هواپیمای ترابری سنگین است که معمولاً برای جابه‌جایی نیرو‌ها و تجهیزات نظامی استفاده می‌شود و شرکت گلیکس ایرلاینز پیش‌تر با انتقال تجهیزات نظامی مرتبط بوده است. این هواپیما حدود سه ساعت در تهران توقف داشت و سپس به مسکو بازگشت.

سی‌ان‌ان نتوانسته محموله این پرواز را تأیید کند، اما رسانه‌های ایرانی گزارش دادند که این پرواز حامل آخرین قطعات سامانه پدافند هوایی روسی اس-۴۰۰ بوده است.

سی‌ان‌ان از وزارت دفاع روسیه درباره تنش میان دو کشور درخواست اظهارنظر کرده، اما پاسخی دریافت نکرده است. همین‌طور، این شبکه با دولت ایران، هم در تهران و هم از طریق سفارتش در بریتانیا، تماس گرفته ولی پاسخی دریافت نکرده است.

این تحولات تازه، باور اصلی دارینی درباره روابط دو کشور را برجسته می‌کند: گرچه ممکن است تنش وجود داشته باشد، اما در نهایت ایران نیز از این شراکت سود خواهد برد. او گفت: «ایران آنچه را برای امنیت خود نیاز دارد، به دست آورده و به احتمال زیاد باز هم به دست خواهد آورد – چه سخت‌افزار نظامی باشد، چه همکاری اقتصادی، چه فناوری و هر چیز دیگری که لازم داشته باشد.»

*