چرا برخی افراد به سوء مصرف مواد مخدر گرایش دارند؟

مواد مخدر با وجود اثرات زیان‌باری که با خود به همراه دارد، افرادی را دچار مصرف کرده و موجب تخریب بنیان زندگی آنها شده است؛ جدیدترین اظهارات دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز حاکی از آن است که طبق شیوع‌شناسی انجام شده در سال ۹۴، ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کشور معتاد شناخته شدند و یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر نیز براساس مدل تحقیقی، مصرف تفننی را گزارش کردند که البته براساس تحقیق سال ۱۴۰۱ـ۱۴۰۲، افزایش نسبی در این زمینه داشته‌ایم.

به گزارش ایسنا، برای شروع و شیوع اعتیاد در هر جامعه‌ای دلایل و عوامل متفاوتی وجود دارد و تنها یک عامل منحصر به فرد نمی‌تواند شخص را به سوی اعتیاد سوق دهد. در واقع ترکیبی از عوامل گوناگون زمینه را برای گرایش افراد به خصوص نوجوانان و جوانان به اعتیاد فراهم می‌آورد.

برای دلایل اعتیاد عوامل گوناگون نورولوژی، روانشناسی و اجتماعی ذکر شده است که نظریه‌های امروزه ترکیب پیچیده‌ای از این عوامل را تأثیرگذار می‌دانند.

پژوهش‌های گوناگونی سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان و جوانان را به عوامل فردی مختلفی مرتبط دانسته‌اند که بعضی از آنها عبارت‌اند از عدم آشنایی با مهارت‌های زندگی، ضعف عزت نفس، توانایی ابراز وجود، فقدان خودکفائی، نبود احساس رضایتمندی، اضطراب زیاد، رفتارهای تکانشی، ضعف کنترل شخصیتی و تمایل به خود بیمارانگاری.

در هر صورت واضح است که والدین، همسالان و مدارس می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان داشته باشند.

تحقیقات برخی متخصصان بیانگر ارتباط بین کنترل و مراقبت والدین با کاهش بروز مشکلات رفتاری از جمله سوء مصرف مواد در نوجوانان است. تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که به انواع مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده‌اند اغلب اولین تجربه‌شان را به صورت تفریحی و در دوران نوجوانی کسب کرده بودند و به تدریج اعتیاد آنان از حالت تفریح خارج شده و با تکرار و زیاد شدن میزان مصرف معتاد شده‌اند. در همین زمینه، «انستیتوی تحقیقاتی مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر در آلمان، مطرح می‌کند که مصرف‌کنندگان کوکائین در اولین تجارب مصرف، تحت تأثیر کنجکاوی و تمایل به تجربۀ آثار پیش‌بینی شده مواد مانند تحریک‌پذیری و سرخوشی (نشئگی) هستند.»

جامعه‌شناسان و روانشناسان اجتماعی نقش دوستانِ معتاد را در ابتلای افراد به خصوص نوجوانان به اعتیاد بسیار مؤثر می‌دانند. در دوره نوجوانی نیاز به کشف و جستجو نیز می‌تواند نوجوانان را به مصرف الکل و مواد مخدر سوق دهد. از این طریق آنان همبستگی و اتحاد خود را با همسالان نشان می‌دهند و نیز می‌توانند اعتراض و شورش خود را علیه والدین بروز دهند. علاوه بر این، مشکلات مدرسه و افت تحصیلی می‌تواند موجب مصرف الکل و مواد مخدر شود.

دلایل زیاد دیگری برای ابتلای نوجوانان و جوانان به اعتیاد وجود دارد که عبارت‌اند از: ایجاد احساس رهایی و جدا شدن از واقعیت، کنجکاوی، جایگزینی هیجان به جای کسالت، برطرف کردن ترس و کاهش اضطراب، گریز از مشکلات و خودداری از روبرویی با ناراحتی‌ها، ایجاد حس اعتماد به نفس و قدرت، کاهش تنش و تسکین درد، ایجاد حس لذت و شادمانی، از بین بردن افسردگی، لذت بردن از صحبت با دیگران و افزایش شأن اجتماعی خود. علاوه بر این، عدم کاوش و تعهد در فرآیند هویت‌یابی که منجر به تشکیل پراکندگی هویت می‌شود نیز می‌تواند موجب اعتیاد شود.

عوامل مخاطره‌آمیز اعتیاد را به طور کلی می‌توان در سه گروه «عوامل فردی»، «عوامل محیطی» و «عوامل اجتماعی» بررسی کرد.

عوامل فردی: عوامل ارثی، عوامل روان شناختی؛ نوع نگرش افراد به مواد، صفات شخصیتی فرد، کنجکاوی نابجا، عدم آشنایی با مهارت‌های زندگی، ضعف عزت نفس، نداشتن اعتماد به نفس، نبود احساس رضایت‌مندی، ناتوانی در ابراز وجود، عدم توانایی «نه» گفتن، بحران‌های سنی نوجوانان و جوانان، عدم آگاهی و کم سوادی فرد، اختلالات روانی، افت تحصیلی و مشکلات محل تحصیل، فرار از خانه و وضعیت نامساعد شخصی جزو این عوامل است.

عوامل محیطی: زمینه‌های خانوادگی، وضعیت نامساعد خانوادگی، فقر مادی خانواده، رفاه اقتصادی بیش از حد خانواده، آگاهی و کم سوادی خانواده، بیش از حد آزاد گذاشتن یا محدود کردن فرزندان، از هم پاشیدگی و سردی خانواده، عدم پیوستگی اعضای خانواده، اختلافات خانوادگی، کمبود محبت در خانواده، تبعیض بین فرزندان، وجود افسردگی و پرخاشگری در بین اعضای خانواده، اعتیاد اعضای خانواده، الگوهای نامناسب رفتاری اطرافیان، عدم حفظ ارزش‌های مذهبی و فرهنگی در خانواده، ارتباط با دوستان ناباب، فشار و اصرار دوستان، فشار گروه همسالان، مدرسه، محل سکونت و زندگی در محلات آسیب‌زا نیز جزو این دسته به شمار می رود.

عوامل اجتماعی: بحران‌های اقتصادی، تورم، رفاه اقتصادی، بیکاری، مهاجرت، ضعف روابط انسانی، عوامل رفتاری، در دسترس بودن مواد مخدر در مدرسه و بین گروه همسالان، سود کاذب حاصل از خرید و فروش مواد مخدر، سیاست استعماری دول خارجی، ضعف قوانین و ضعف اجرای آن، عوامل فرهنگی، نبود عدالت اجتماعی، کمبود امکانات برای گذراندن اوقات فراغت، بی‌سوادی و عدم آگاهی جامعه، کم‌رنگ شدن ارزش‌های جامعه، وجود آداب و رسوم غلط، عدم پایبندی به انجام منظم عبادات و رفتارهای مذهبی؛ و عـدم پایبندی به ارزش‌های مذهبی هم از جمله عوامل اجتماعی هستند.

*