چرا واکسن HPV در ایران غایب است؟

رئیس اسبق اداره سرطان وزارت بهداشت می‌گوید: «اثربخشی واکسن HPV در پیشگیری از سرطان‌ها و بیماری‌های مرتبط با این ویروس بیش از ۹۰ درصد است و هیچ تردیدی در کارایی آن وجود ندارد. از آنجایی که ایران دارای شبکه بهداشتی درمانی قدرتمندی است، انجام برنامه واکسیناسیون کشوری برای دختران گروه سنی ۹ تا ۱۴ سال کاملاً امکان‌پذیر است.»

خبرآنلاین: رئیس اسبق اداره سرطان وزارت بهداشت می‌گوید: «اثربخشی واکسن HPV در پیشگیری از سرطان‌ها و بیماری‌های مرتبط با این ویروس بیش از ۹۰ درصد است و هیچ تردیدی در کارایی آن وجود ندارد. از آنجایی که ایران دارای شبکه بهداشتی درمانی قدرتمندی است، انجام برنامه واکسیناسیون کشوری برای دختران گروه سنی ۹ تا ۱۴ سال کاملاً امکان‌پذیر است.»

اظهارات اخیر معاون بهداشتِ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر عدم ورود واکسن HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) به سبد واکسیناسیون روتین کشور، واکنش‌های متعددی را در میان کارشناسان و جامعه پزشکی برانگیخته و این در حالی است که سازمان جهانی بهداشت (WHO) به‌طور گسترده استفاده از این واکسن را برای پیشگیری از سرطان‌های مرتبط با HPV، به‌ویژه سرطان دهانه رحم، توصیه می‌کند.

معیارهای جهانی برای ورود واکسن به برنامه ملی

مطلق، شش معیار کلیدی برای گنجاندن یک واکسن در برنامه ملی واکسیناسیون کشورها را برمی‌شمارد: بار بیماری، اثربخشی واکسن، هزینه-اثربخشی، امکان اجرای برنامه واکسیناسیون، تأمین پایدار واکسن و مقبولیت اجتماعی و علمی. این معیارها به‌عنوان استانداردهای جهانی برای تصمیم‌گیری درباره سیاست‌های واکسیناسیون استفاده می‌شوند و هر واکسن، از جمله HPV، باید بر اساس این شاخص‌ها ارزیابی شود:

وی می گوید: در محاسبه بار بیماری‌ های مرتبط با واکسن HPV، مهم‌ترین شاخص، شیوع عفونت HPV در جامعه است، نه شیوع سرطان دهانه رحم. اگرچه شیوع سرطان دهانه رحم در حال حاضر در ایران کم است اما شیوع HPV بر اساس مطالعات مختلف، قابل توجه و آنقدر بالاست که باید نسبت به آن بر حذر بود.

یکی از سوءتفاهم‌های رایج در ارزیابی واکسن HPV، تمرکز صرف بر سرطان دهانه رحم است. او توضیح می‌دهد: «ویروس HPV با حداقل شش نوع سرطان، [از جمله سرطان‌های دهانه رحم، مقعد، دهان، حلق، آلت تناسلی و واژن] و همچنین بیماری‌های خوش‌خیم مانند زگیل‌های تناسلی مرتبط است. این بیماری‌ها در مجموع بار قابل‌توجهی بر نظام سلامت ایران تحمیل می‌کنند. اینکه فرض می‌کنیم در ایران شیوع سرطان دهانه رحم کم است، بنابراین پیشگیری از HPV از طریق واکسیناسیون اهمیت ندارد، یک اشتباه محاسباتی است.»

او اضافه می‌کند: «اشتباه محاسباتی دیگر در خصوص بار بیماری این است که عوارض خوش خیم HPV ممکن است زود بروز کند، اما در مورد سرطان ها از جمله دهانه رحم، حداقل ۱۰ تا ۱۵ سال فاصله زمانی بین بروز عفونت HPV و بروز سرطان های وابسته وجود دارد. بنابراین آنچه ما از شیوع سرطان‌های مرتبط به HPV می‌بینیم، بر اساس رفتار جامعه ایرانی در ۱۵ سال پیش است و می‌دانیم که این رفتارها اکنون با گذشته متفاوت است. بنابراین رویدادی که قرار است منعکس‌کننده اثرات شیوع HPV در جامعه کنونی ایران باشد، ۱۵ سال بعد خود را نشان می‌دهد و ما باید از اکنون برای آن برنامه‌ریزی کنیم.»

۲. اثربخشی واکسن HPV

بنا به اظهارات مطلق و با استناد به تحقیقات معتبر، اثربخشی واکسن HPV در پیشگیری از سرطان‌ها و بیماری‌های مرتبط با این ویروس بیش از ۹۰ درصد است و هیچ تردیدی در کارایی آن وجود ندارد. مطالعات جهانی نیز این ادعا را تأیید می‌کنند، به‌طوری که واکسن HPV به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای پیشگیری از سرطان‌های مرتبط شناخته شده است.

۳. هزینه-اثربخشی (Cost-Effectiveness)

در خصوص هزینه-اثربخشی، محاسبات نباید تنها به سرطان دهانه رحم محدود شود، بلکه باید تمام بدخیمی‌ها و بیماری‌های خوش‌خیم مرتبط با HPV را در نظر گرفت. مطلق تشریح می‌کند: «هزینه‌های درمان زگیل‌های تناسلی و سرطان‌های مرتبط با HPV بار مالی قابل‌توجهی بر نظام سلامت تحمیل می‌کند. برای دستیابی به هزینه-اثربخشی بهینه، باید آستانه قیمتی مناسب برای هر دوز واکسن در ایران تعیین شود و مذاکراتی با تأمین‌کنندگان داخلی و خارجی برای کاهش قیمت انجام گیرد. مطالعات جهانی نشان می‌دهند که واکسن HPV در همه کشورها، از جمله ایران، هزینه-اثربخش است، اگرچه میزان این اثربخشی بسته به شرایط اقتصادی و زیرساختی هر کشور متفاوت است.»

۴. امکان‌پذیری اجرای برنامه واکسیناسیون

ایران با داشتن یکی از قوی‌ترین شبکه‌های بهداشتی درمانی در منطقه، توانایی اجرای برنامه واکسیناسیون HPV برای دختران گروه سنی ۹ تا ۱۴ سال را دارد. زیرساخت‌های موجود، از جمله مراکز بهداشت و برنامه‌های واکسیناسیون روتین، این امکان را فراهم می‌کنند که اجرای چنین برنامه‌ای بدون چالش‌های لجستیکی عمده انجام شود.

۵. تأمین پایدار واکسن

او در ادامه می‌گوید: «موضوع پنجم پایداری تأمین واکسن است از آنجایی که حداقل دو تولیدکننده داخلی واکسن HPV را تولید کرده‌اند، تا حد زیادی نگرانی پایداری تأمین برطرف می‌شود همچنین استفاده از استراتژی تزریق تک‌دوز واکسن برای گروه سنی زیر ۲۰ سال نگرانی پایداری در تأمین را کمتر می‌کند.»

۶. پذیرش اجتماعی

ششمین فاکتوری که یک واکسن را وارد سبد واکسیناسیون عمومی یک کشور می‌کند، «پذیرش اجتماعی» است. «در خصوص پذیرش اجتماعی همین نکته بس که امروز در سطح جامعه می‌بینیم که سطح تقاضا بالاست و تعداد زیادی از افراد جامعه برای خود یا فرزندان خود در جست‌وجوی واکسن هستند. اما گروهی از افراد نیز این موضوع را مطرح می‌کنند که استفاده از واکسن HPV، شیوع رفتارهای پرخطر جنسی را در جامعه افزایش می‌دهد، اما مطالعات مختلف در کشورهای توسعه‌یافته و همچنین در حال توسعه نشان داده است که اتفاقاً واکسیناسیون HPV، سبب شیوع رفتار پرخطر نمی‌شود. کمااینکه بسیاری از کشورهای اسلامی و مذهبی [ازجمله: اندونزی، مالزی، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی] نیز واکسن HPV را در برنامه کشوری خود گنجانده‌اند.»

ضرورت گنجاندن واکسن HPV در برنامه ملی

مطلق با اشاره به اینکه تا پایان سال ۲۰۲۴، ۱۴۷ کشور واکسن HPV را در برنامه ملی خود گنجانده‌اند، بر لزوم بازنگری سیاست‌های وزارت بهداشت ایران تأکید می‌کند و توضیح می‌دهد: «علت اینکه واکسیناسیون کشوری به تأمین واکسن صرفاً در بخش خصوصی ارجحیت دارد، این است که شیوع عفونت HPV در دهک‌های پایین جامعه بیشتر است؛ دهک‌هایی که اتفاقاً توان اقتصادی لازم برای تهیه واکسن از داروخانه‌ها را ندارند و خود عامل اصلی گسترش شیوع این عفونت در جامعه و افزایش بروز بدخیمی‌ها در آینده خواهند شد. علت تأکید ما بر گنجاندن واکسن HPV در برنامه واکسیناسیون کشوری این است که بتوانیم با مفهوم پوشش همگانی سلامت از افراد کمتر برخوردار جامعه حمایت کنیم.»

«لازم است افراد دانشمند و آگاه در مذاکرات خود با وزارت بهداشت تأکید کنند که امکان شروع برنامه تک‌دوز واکسن HPV وجود دارد و همچنین در مذاکره با دو تولیدکننده ایرانی و تأمین‌کننده‌های خارجی می‌توان قیمت واکسن را به حد آستانه قابل قبول هزینه-اثربخش برای کشور ایران کاهش داد.»

آگاهی‌بخشی، راهی مؤثر در پیشگیری از شیوع HPV

«بدیهی است همزمان با این تلاش‌ها لازم است کمپین‌های اطلاع رسانی در خصوص یکی از راه‌های اصلی پیشگیری از عفونت HPV یعنی افزایش آگاهی عمومی در خصوص پرهیز از رفتارهای پرخطر را ادامه داد. همچنین با توجه به حمایت دولت و سازمان‌های بیمه گر، تا زمان اجرای برنامه واکسیناسیون کشوری، توسعه برنامه‌های غربالگری HPV نیز لازم است در سطح شبکه بهداشتی درمانی مدنظر قرار گیرد.»

*