نسل Z در آزمون جنگ

معاون آموزش، بازتوانی و مشارکت اجتماعی سازمان مدیریت بحران تهران با اشاره به نقش فرهنگ در مدیریت بحران‌ها، گفت: فرهنگ با تکیه بر هویت ملی، ارزش‌های دینی و حافظه تاریخی، در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه به عاملی برای انسجام، امید و بازسازی جمعی تبدیل شد و توانست نسل‌های مختلف را حول محور مقاومت و یکپارچگی ملی متحد کند.

شاهین مظفری در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به این که وقتی صحبت از رابطه فرهنگ با بحران‌ها پیش می‌آید به رابطه‌ دیالکتیک (Dialectic) بین این دو مفهوم بر می‌خوریم، گفت: رابطه‌ای که بحران‌ را می‌توان در بستر فرهنگ پیش‌بینی، مقابله و مدیریت کرد، چرا که بحران‌ها تغییردهنده جریان‌های فرهنگی جاری در بطن جامعه می‌شوند و یا حتی عوامل فرهنگی زمینه‌ساز بروز بحران‌ها هستند و در نهایت فرهنگ می‌تواند در جای دیگری معجزه‌گر باشد و به عنوان عامل پذیرش، سازگاری، عبور از بحران و بازیابی فردی و اجتماعی (تاب‌آوری فرهنگی) نقش آفرینی کند.

مقاومت و ادامه حیات جامعه در برابر بحران با تاب‌آوری فرهنگی امکانپذیر است

وی افزود: تاب‌آوری فرهنگی (Cultural Resilience) به توانایی یک جامعه یا گروه در حفظ، تطبیق، بازسازی و بازتولید هویت فرهنگی خود یعنی ارزش‌ها، نمادها و شیوه‌های زندگی در مواجهه با تغییرات، بحران‌ها، شوک‌های بیرونی (مانند جنگ، تحریم و ...) اشاره دارد. این مفهوم بر پویایی فرهنگی تأکید می‌کند؛ یعنی جامعه در این شرایط نه تنها در برابر بحران‌ها مقاومت می‌کند، بلکه از طریق بازتعریف معنایی و کارکردی عناصر فرهنگی، به حیات خود نیز ادامه می‌دهد.

تاب‌آوری فرهنگی بهبود دهنده مشکلات و از بین برنده عوامل بحران‌ساز

معاون آموزش، بازتوانی و مشارکت اجتماعی سازمان مدیریت بحران تهران در ادامه بیان کرد: این مفهوم به چگونگی تأثیر پیشینه فرهنگی همانند، باورهای مذهبی، ارزش‌ها، زبان، آداب و رسوم، سنن، تجربه‌های زیسته تاریخی و تجربیات گروهی بر توانایی مقابله افراد و جوامع در مواجهه با بحران‌ها می‌پردازد. تاب‌آوری فرهنگی صرفاً بازگشت به وضعیت پیشین نیست، بلکه فرآیندی خلاقانه برای سازگاری با شرایط جدید، حفاظت از هسته‌های هویتی و حتی تقویت فرهنگ در برابر تهدیدات است و یا شاید در روندی ژرف اندیشانه بهبود دهنده مشکلات و از بین برنده عوامل بحران‌ساز بوده که باعث می‌شود افراد غوطه‌ور در دامنه فرهنگ، دیگر این بحران را تجربه نکرده و در شرایط بهتری نسبت به گذشته زیست کنند.

میزان تاب‌آوری فرهنگی در جامعه ناشی از میزان سرمایه فرهنگی آن جامعه است

مظفری خاطرنشان کرد: میزان تاب‌آوری فرهنگی در جامعه ناشی از میزان سرمایه فرهنگی آن جامعه است. جامعه‌ای که دارای سرمایه فرهنگی قوی (ارزش‌ها، حافظه و تاریخی جمعی مستحکم، هویت فرهنگی قوی، نهادها و شبکه‌های اجتماعی تاثیرگذار و ...) است می‌تواند از طریق منابع فرهنگی در برابر بحران‌ها به‌ویژه تغییرات خشونت‌بار مانند جنگ یا استعمار مقاومت کند. تاب آوری در این چارچوب یعنی استفاده بهینه و به‌ هنگام از ذخیره فرهنگی و بازتولید سرمایه‌های فرهنگی حتی در شرایط بحران و تهدید.

به گفته وی، در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی نیز فرهنگ همچون مادری مهربان، ایران و ایرانیان را در آغوش کشید و از هرگونه آسیب فرهنگی در امان نگاه داشت و هر آنچه در چنته داشت برای حفظ وحدت و یکپارچگی این سرزمین به میان آورد. با بازگو کردن داستان‌های جانفشانی‌ پهلوانان این سرزمین از رستم و آرش گرفته تا رشادت‌های رزمندگان در ۸ سال دفاع مقدس که نگذاشتند وجبی از خاک ایران کم شود، بیگانه ستیزی، استقلال طلبی و بیزاری از دخالت بیگانگان را در وجود همه مردم احیا کرد.

معاون آموزش، بازتوانی و مشارکت اجتماعی سازمان مدیریت بحران تهران در ادامه گفت: فرهنگ با به کارگیری مفاهیم و ادبیات دینی همانند باز ارائه واقعه عاشورا توانست روحیه شهادت طلبی، پرهیز جستن از ذلت و شجاعت را در میان هم وطنان به اوج برساند. همچنین فرهنگ توانست با ایجاد ارتباط عاطفی در بیان مصائب؛ برای بازسازی ساختارهای جامعه پس از بحران انگیزه‌ای مضاعف و حیاتی ‌بخشد و کشوری یک صدا در مقابل دشمن خارجی خلق کند. با ایجاد پیوند میان هویت دینی، ملی و آرمانی توانست زبانی مشترک بین خرده فرهنگ‌های گوناگون، هم صدایی بین ایرانیان داخل و خارج کشور ، کاهش رقابت‌های جناحی و چرخش گفتمان ایجاد کند.

مظفری در ادامه با بیان اینکه فرهنگ توانست عامل انسجام‌ بخشی در کشور باشد به نحوی که حتی نسل z هم که شاید هدف اصلی دشمن در این وانفسا بود با تمام قوا پای ایران ایستاد، نسلی که همواره جای طعنه و کنایه نسل‌های پیش از خود و برخی مسئولین بود در دامان فرهنگ غنی ایران خوش درخشید، عنوان کرد: همچنین فرهنگ توانست با روایت سازی و اسطوره سازی، عامل بسیج گروههای اجتماعی، افزایش تحرک اجتماعی، خوداتکایی و خودکفایی آرمانی، ارتقاء روحیۀ بازسازی جمعی، امید به آینده، واداشت نخبگان به اعتماد به درون کشور شود و با خلق و دوگانه سازی مفاهیمی همانند «حق و باطل» الگوی جنگ تدافعی مبتنی بر شهادت را در جامعه طنین افکن کند.

وی با اشاره به اینکه امروز با گذشت بیش از ۶۰ روز از وقوع جنگ تحمیلی لازم است تا با اتخاذ سیاست‌های فرهنگی و رسانه‌ای دقیق این معجزه عظیم همراه سازی فرهنگ محافظت شود، تأکید کرد: برپایی مراسمات مذهبی و آیین‌های ملی با رنگ و بوی وحدت بخش. با باور به وجود خرده فرهنگ‌های گوناگون کشور، تاکید بر موضوعات مشترک وحدت بخش مثل ایران، زبان فارسی و غیره. روایت رشادت‌ها و دلاورمردی‌ها و مقایسه آن با رویدادهای بزرگ تاریخ ایران، تولید آثار فاخر هنری(شعر ، سرود ، فیلم و ...) با هدف ایجاد حس غرور و همبستگی. توجه به صنایع فرهنگی و خلاق جهت تولید محصولات متنوع برای اقشار گوناکون جامعه با زیربنای ایران متحد و تولید محتوای جریان ساز در فضای مجازی با ساز و کار فرهنگی تطبیقی جهت عبور از شرایط بحران از جمله سیاست‌های فرهنگی و رسانه‌ای است.

معاون آموزش، بازتوانی و مشارکت اجتماعی سازمان مدیریت بحران تهران در پایان سخنان خود گفت: به‌ طور کلی به یاد بسپاریم تاب‌آوری فرهنگی در بحران‌هایی مانند جنگ به معنای انفعال یا تسلیم نیست، بلکه فرآیندی پویاست که طی آن جامعه با تکیه بر مؤلفه‌هایی مانند دارایی‌های فرهنگی و هنری، حافظه جمعی، انعطاف نمادین و شبکه‌های اجتماعی، هم بقای خود را تضمین می‌کند و هم زمینه‌های بازسازی آینده را می‌سازد.

*