بازسازی ساختمان شیشه‌ای صداوسیما، شوخی‌بردار نیست!

اسکندر مختاری ـ چهره ماندگار مرمت و معماری ـ در واکنشی به طرح برگزاری مسابقه برای بازسازی ساختمان شیشه‌ای صداوسیما، این تصمیم را فاقد منطق میراثی دانست و تأکید کرد: این بنا نه تنها از نظر معماری مدرن و عملکردی واجد ارزش است، بلکه اکنون به‌واسطه حمله موشکی، بُعدی تاریخی و نمادین نیز یافته و باید «عین به عین» بازسازی شود.

در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) که آتش‌سوزی کیسای نوتردام پاریس رخ داد، آسیب‌های جدی به این بنای تاریخی که همواره مورد اقبال گردشگران بود، وارد شد. این کلیسا که یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی پاریس به شمار می‌رود، در سبک معماری گوتیک ساخته شده بود و سالانه بیش از ۱۳ میلیون نفر بازدیدکننده داشت. حال ارزش و توجه شاخص گردشگران به این بنای تاریخی موجب شد که فرانسه آن را بدون کوچکترین تغییری مرمت کند؛ اگرچه که در همان زمان بسیاری از معماران و مرمت‌گران سرشناس سراسر جهان برای انجام این کار اعلام آمادگی کردند اما فرانسه جهت حفظ هویت و اصالت این بنا و برای احترام به حافظه جمعی و تاریخی مردم، پیشنهاد این افراد را رد کرد و بنا را بعد از پنج سال با بودجه ۸۴۶ میلیون یورویی بر اساس الگوی اولیه بازسازی کرد.

اکنون که ساختمان شیشه‌ای صداوسیما بر اثر اصابت موشک‌های اسرائیلی آسیب دیده و از طرفی پیشنهاد ثبت ملی این بنا مطرح است، نگاهی به تجربه‌های جهانی و همچنین آرای تخصصی، گزینه برگزاری مسابقه‌ای بین المللی برای بازسازی این بنا را رد می‌کند.

درحقیقت همان‌طور که «گیتی اعتماد»، مهندس ناظر پروژه ساختمان شیشه‌ای در دهه ۶۰ در گفت‌وگو با ایسنا مطرح کرد، «بازسازی ساختمان شیشه‌ای براساس نقشه‌ طراحی آن و تصاویر موجود از آن، عین به عین قابل تکرار است و نیازی نیست برای انجام چنین کاری مسابقه برگزار شود.»

در همین راستا، تصمیم گرفتیم با اسکندر مختاری طالقانی، دکترای پژوهش هنر، مرمت‌گر، پژوهشگر میراث معماری و شهرسازی ـ گفت‌وگویی داشته باشیم تا با بحث درباره ارزش و جایگاه این بنا در سطح بین‌الملل، لزوم مرمت آن را بدون هیچ تغییری بررسی کنیم.

او در ابتدا به ایسنا می‌گوید: عملکرد این بنا در معماری مدرن بناهای عمومی، یکی از بهترین آثاری است که تا به حال در ایران ساخته شده است. این بنا به دلایل مختلف، از جمله تکنولوژی ساخت، طرح معماری (دارای یک حیات مرکزی، دور تا دور ستون، یک رواق و بدنه شیشه‌ای که از درون و بیرون شفافیت دارد)، بسیار مینیمال و مدرن است. مینیمال به این جهت که تنها دو نوع مصالح ساختمانی از جمله بتن اکسپوز یا بتن نمایان و شیشه سراسری بدون قاب بندی در نمای آن به کار رفته است و بدین ترتیب توانسته اثری زیبا خلق کند.

این مرمت‌گر ادامه می‌دهد: این بنا قطعا واجد ارزش است؛ زیرا از زمان تأسیس تاکنون همچنان زیباست و ارزش دیدن دارد و به لحاظ عملکردی تا لحظه اصابت موشک پایدار بوده است. مگر ما از ساختمان جز اینکه زیبایی آن از بین نرود، برای مردم خسته‌کننده نباشد، عملکرد قابل قبول داشته باشد و همواره به‌روز، خواستنی و مورد استفاده باشد، چه می‌خواهیم؟

مختاری درباره نحوه بازسازی ساختمان شیشه‌ای می‌گوید: این ساختمان ارزش ثبت ملی هم دارد. در همین راستا باید عین به عین بازسازی شود. من از حرف وزیر محترم راه و شهرسازی تعجب می‌کنم که گفتند برای بازسازی آن مسابقه برگزار شود. برایم جای سوال است که آیا درباره این مسئله شوخی می‌کنند؟ مگر برای مرمت ساختمانی که ارزش ملی دارد، مسابقه می‌گذارند؟ این ساختمان باید عین به عین بازسازی شود. تکلیف این ماجرا روشن است. چه چیزی را می‌خواهند به مسابقه بگذارند؟ هیچ چیز نباید در اجزای این ساختمان تغییر کند، به خصوص اکنون که مورد حمله قرار گرفته است؛ زیرا علاوه بر ارزش‌های معماری، عملکردی و سبکی که از قبل داشت، اکنون ارزش تاریخی نیز به آن افزوده شده است.

او ادامه می‌دهد: ساختمان شیشه‌ای حالا ارزش تاریخی پیدا کرده است و افرادی که تا آخرین لحظه در آن به کار خود ادامه دادند، قهرمانان ما هستند. اصلا بخواهند مسابقه هم برگزار کنند، مگر در حال حاضر وضع ساختمان‌سازی ما مساعد است؟ حتی اگر بخواهند ساختمان بهتری هم جایش بسازند، این حق را ندارند و باید همان را حفظ کنند. این ساختمان ارزش نمادین پیدا کرده است و باید برای مردم، تاریخ و آیندگان حفظ شود.

این مرمت‌گر تصریح می‌کند: مشکلی که برای ساختمان شیشه‌ای پیش آمده است، پیچیده نیست. ابتدا باید یک ارزیابی سازه‌ای از آن به عمل بیاید و بعد اگر از نظر سازه‌ای دچار مشکل شده باشد، می‌توان راه حل‌های سازه‌ای برای برگرداندن پایداری اثر به وضعیت قبل از اصابت موشک‌ها ارائه داد. این کار هم اصلا سخت نیست؛ زیرا تصاویر نشان می‌دهند وضع ایستایی ساختمان مناسب است و صدمه‌ به حیات مرکزی وارد شده است.

او تأکید می‌کند که در مرمت این اثر باید رنگ و بوی معماری حفظ شود. تمام آدرس‌های معماری در این بنا مشخص هستند و باید به وضعیت قبل برگردند. اینکه بخواهند تیغه‌بندی داخل را عوض کنند و عملکردها را جا به جا کنند، ساختمان را تغییر خواهد داد.

مختاری با بیان اینکه «هر چیزی که مخل زیبایی، ارزش نمادین، ارزش تاریخی و ارزش‌ عملکردی ساختمان شود، مجاز نیست» می‌گوید: ساختمان شیشه‌ای مسابقه نمی‌خواهد و برای طراحی بازسازی آن باید این شرط را گذاشته شود که تمام مجریان، دست‌اندرکاران و طراحان سعی کنند به بازسازی عین به عین ساختمان برسند. اگر این ساختمان عین به عین ساخته شود، ارزش مقاومت دارد. اینگونه است که می‌توانیم بگوییم هیچ چیز را در اینجا از دست نداده‌ایم و کسی هم نمی‌تواند از ارزش‌های ما کم کند.

همچنین از او سوال می‌کنیم که «باتوجه به آنکه طراح این اثر یکی از معماران اتریشی موسسه‌های معماری آقای فرمانفرمائیان بوده است، آیا می‌توان گفت که اعتبار طراحی این اثر متعلق به اوست؟» که پاسخ می‌دهد: این بنا به طور قطع اثر دفتر فرمانفرمائیان است. تمام کارهایی که در دفتر او انجام می‌شده است، امضای کاری او در آن یافت می‌شود؛ همانند ساختمان سامان، مجموعه آزادی، ساختمان موزه فرش، شرکت نفت ایران، ساختمان وزارت کار و ... در آن زمان ۴۰۰ معمار در دفتر آقای فرمانفرمائیان کار می‌کرده‌اند که تعدادی از آنها ایرانی و تعدادی خارجی بوده‌اند، اما مسئولیت نهایی کار با شخص آقای عبدالعزیز فرمانفرمائیان بوده است. حال هر چند هم که افراد دیگر در این پروژه‌ها دخیل بوده‌اند، اما مسئولیت تمام اینها با فرمانفرمائیان بوده است، به همین جهت بهتر است که نام فرد دیگری را به عنوان طراح اثر عنوان نکنیم. این بنا، اثر فرمانفرمائیان است.

*