به‌جز «کارآگاه علوی» اثر خاصی در این ژانر نداریم

کاوه میرعباسی در نشست «فاندورین؛‌ شرلوک هولمز روسی» با اشاره به اینکه برخی رمان‌های پلیسی جنایی را می‌توان «رمان جناییِ کاذب» نامید، گفت: تاکنون، به‌جز سریال «کارآگاه علوی»، سریال یا رمان جنایی خاصی تولید نشده است.

به گزارش ایسنا به نقل از روابط‌ عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، دومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی کتاب‌های جنایی در ایران و جهان با تمرکز بر گونه داستان جنایی معمایی تاریخی با عنوان «فاندورین؛‌ شرلوک هولمز روسی» با حضور کاوه میرعباسی، مترجم و نویسنده و محمد قمری،‌ مترجم، پژوهشگر و منتقد در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

ایران و ادبیات پلیسی تاریخی؛ ژانری که نیامده رفت

در ابتدای این نشست، کاوه میرعباسی با اشاره به موضوع بحث خود که «ادبیات تاریخی ـ جنایی ـ معمایی» است، گفت: این ژانر یکی از زیرشاخه‌های ادبیات پلیسی به شمار می‌رود. طی ۲۰۰ سالی که از عمر ادبیات پلیسی می‌گذرد، ژانرهای متعددی در آن پدید آمده که برخی از آن‌ها هم‌زمان با تولد ادبیات پلیسی ظاهر شده‌اند.


او افزود: بسیاری، آغاز داستان پلیسی را با ادگار آلن پو می‌دانند. یکی از ژانرهای فرعی در حوزه ادبیات پلیسی، «معمای اتاق دربسته» است و دیگری «کارآگاه روی صندلی راحتی». مثال برای ژانر فرعی دوم کتاب «معمای ماری روژه» است؛ در این نوع اثر، کارآگاه تنها با شنیده‌ها و بدون حضور در صحنه‌ جرم، معما را حل می‌کند.


میرعباسی ادامه داد: ژانر پلیسی تاریخی یا جنایی ـ معمایی، در مقایسه با مواردی که گفته شد، نوظهور است. با اغماض می‌توان گفت که حدود نیم‌قرن از عمر آن می‌گذرد. این گونه آثار با نویسنده‌ای به نام الیس پترز پا گرفتند. در این میان، رمان «نام گل سرخ» اومبرتو اکو در سال ۱۹۸۱ اشتیاقی در میان نویسندگان ادبیات پلیسی برانگیخت و باعث رونق این نوع آثار شد. در سال ۱۹۹۹ نیز انجمن نویسندگان آثار جنایی آمریکا، یک «دشنه‌ نقره‌ای» را به‌عنوان جایزه‌ این نوع ادبیات در نظر گرفت که با نام «الیس پترز» نام‌گذاری شد.


این مترجم یکی از پربارترین ژانرهایی را که در ادبیات پلیسی باب شد، ژانر پلیسی تاریخی دانست و اضافه کرد: این نوع ژانر، چه از نظر زمانی و چه مکانی، گستردگی بسیاری دارد؛ از عصر حجر، مصر باستان، روم باستان، قرون وسطی، عصر روشنگری، جنگ داخلی آمریکا، عصر ویکتوریا، تا جنگ جهانی اول و دوم را در بر می‌گیرد.


او با اشاره به چند نویسنده‌ مطرح این حوزه و آثارشان، ادامه داد: از نظر کاراکتر نیز تنوع زیادی در این ژانر دیده می‌شود؛ از جنگجویان، کشیش‌ها، راهبه‌ها و پزشکان گرفته تا دیگر شخصیت‌های خیالی. برخی نویسندگان نیز شخصیت‌های واقعی را به‌عنوان کارآگاه در داستان‌های خود معرفی کرده‌اند؛ مانند ژول‌ ورن یا ولتر.


این نویسنده با اشاره به برخی آثار جنایی ـ تاریخی جهان که داستان آن‌ها در دوران‌های مختلف می‌گذرد، بیان کرد: بعضی نویسندگان، کارآگاهان داستان خود را از شخصیت‌های داستان‌های دیگر نویسندگان برمی‌دارند. یکی از آن‌ها، جین آستین است؛ که خود نیز دستی در رمان‌نویسی دارد و بدل به شخصیت کارآگاه یکی از نویسندگان شده است.


کاوه میرعباسی در پایان سخنان خود همچنین با اشاره به اینکه برخی رمان‌های پلیسی جنایی را می‌توان «رمان جناییِ کاذب» نامید، توضیح داد: رمان «تهران مخوف» را نمی‌توان در شمار رمان‌های پلیسی تاریخی ایران دانست. تاکنون، به‌جز سریال «کارآگاه علوی»، اثر خاصی در این زمینه تولید نشده است. شاید فیلم و سریال‌هایی ساخته شده باشند، اما اغلب آن‌ها در ژانر گوتیک قرار می‌گیرند.

بدون دشمن، اما پرچالش؛ فاندورین در دل آشوب سیاسی


در ادامه‌ نشست، محمد قمری گفت: اصولاً تصور رمان جنایی بدون زمان‌مندی و مکان‌مندی سخت است. این دو عامل باعث جذابیت بیشتر رمان جنایی می‌شوند. در تاریخ جهان، دوره‌هایی وجود دارند که از جذابیت بالاتری برخوردارند. پرداختن به این دوره‌ها، به‌ویژه در رمان جنایی، جذابیت داستان را دوچندان می‌کند. برای نمونه، سریال «کارآگاه علوی» در دوره‌ رضاشاه روایت می‌شود؛ اگر داستان مشابهی در دوره‌ محمدرضا پهلوی ساخته شود، به آن اندازه جذاب نخواهد بود. از این رو می‌توان گفت که دوره‌ تاریخی، در روایت بسیار مهم است.


او افزود: اغلب کاراکترهای کارآگاهی که می‌شناسیم، غربی‌اند. اما در مجموعه‌داستان‌های فاندورین، کارآگاهی معرفی می‌شود که برآمده از روسیه است. فاندورین، جوانی‌ است که یتیم شده و برای تأمین هزینه‌های زندگی، دانشگاه را ترک می‌کند و در سنت‌پترزبورگ به شغل پاسبانی روی می‌آورد؛ جایی که استعداد خود را نشان می‌دهد.


قمری اضافه کرد: آکونین، خالق این شخصیت، از نویسندگان اواخر دوره‌ شوروی است. او اصالتاً گرجی‌ است و شغل اصلی‌اش ترجمه از زبان ژاپنی به روسی بوده. فاندورین یکی از شخصیت‌های محبوب اوست و از او به‌عنوان «شرلوک هولمز روسی» یاد می‌شود.


او با اشاره به زمینه و زمانه تاریخی فاندورین گفت: در سال ۱۹۱۴ جنگ جهانی اول در اروپا آغاز شد. یک سوی این جنگ، نیروهایی بودند که مورد حمایت روسیه قرار داشتند. اما زمینه‌های این جنگ از ۳۰ یا ۴۰ سال پیش‌تر در حال شکل‌گیری بود. یکی از دلایل شکست روسیه از چین، عقب‌ماندگی و انحطاط ساختاری آن نسبت به غرب و نیز نارضایتی مردم از امپراتوری بود. خواندن فاندورین، تصویری از آن دوران به دست می‌دهد. چون نویسنده، معاصر ماست و روایتش به ۱۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، اثر را در دسته‌ رمان‌های پلیسی تاریخی قرار می‌دهد.


او با اشاره به زندگی فاندورین و روایت بخشی از یکی از مجلدهای مجموعه‌اش مطرح کرد: این داستان در دوره‌ای از تاریخ می‌گذرد که از سرنوشت‌سازترین ایام اروپاست؛ دوره‌ای که جنگ در آن اتفاق می‌افتد و جمعیت روسیه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اثر، ماجرایی جنایی ـ جاسوسی را در آن زمان به تصویر می‌کشد و نویسنده به‌خوبی از عهده‌ توصیف فضا برآمده است.


محمد قمری در پایان گفت: یکی از تفاوت‌های فاندورین و شرلوک هولمز در این است که هولمز دشمن شخصی دارد، اما فاندورین چنین دشمنی ندارد. همچنین این مجموعه، دوران رشد آنارشیست‌ها و بلشویک‌ها را نیز به‌خوبی ترسیم می‌کند و برای علاقه‌مندان به تاریخ روسیه پیش از جنگ جهانی، کتابی جذاب به شمار می‌رود؛ گرچه ممکن است، به دلیل همسایگی ما با روسیه و وقایع تاریخی میان دو کشور، این نوع آثار برای مخاطب ایرانی چندان جذاب نباشند. با این حال، نویسندگان روسی به ویژه آن‌هایی که با حاکمیت کشور خود مخالف بودند همواره در ایران مورد توجه قرار گرفته‌اند.

*