بارش‌ها یک‌سوم میانگین جهانی

با وجود بارش‌هایی معادل تنها یک‌سوم متوسط جهانی، ایران در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های کم‌آبی دهه‌های اخیر قرار گرفته است. کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها، افت ۴۳ درصدی ورودی سدها و کسری ۱۴۹ میلیارد مترمکعبی منابع آب زیرزمینی، زنگ خطر جدی برای ۵۰ شهر در ۲۴ استان کشور به صدا درآورده است؛ بحرانی که کارشناسان آن را نتیجه ترکیبی از تغییرات اقلیمی و ضعف حکمرانی آب می‌دانند.

به‌گزارش ایسنا، ایران در سال گذشته یکی از شدیدترین دوره‌های خشکسالی دهه‌های اخیر را پشت سر گذاشت و آثار آن همچنان ادامه دارد. طبق آمار رسمی، میزان بارش‌ها از مهرماه ۱۴۰۳ تاکنون به ۱۴۸.۴ میلی‌متر رسیده که در مقایسه با میانگین بلندمدت ۳۹ درصد و نسبت به سال آبی گذشته ۴۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.

این در حالی است که میانگین دمای کشور در پنج دهه گذشته حدود ۲.۷ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و این موضوع به تشدید تبخیر آب و افزایش تعرق گیاهان منجر شده است؛ عاملی که خود فشار بیشتری بر منابع آبی وارد می‌کند.

به دنبال کاهش بارش‌ها و افزایش دما، منابع تجدیدپذیر آب کشور طی سه دهه اخیر به‌شدت تحلیل رفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سرانه آب تجدیدپذیر ایران که در سال ۱۳۳۵ حدود ۶۸۵۸ مترمکعب برای هر نفر بود، در سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۲۲۷ مترمکعب کاهش یافته است؛ کاهشی چشمگیر که ایران را به آستانه تنش آبی می‌رساند. این روند کاهشی بیانگر فشار مضاعفی است که بر جمعیت، کشاورزی و اقتصاد کشور تحمیل می‌شود و لزوم مدیریت بهینه منابع را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

کاهش بارش و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی موجب شده است که ۴۲۷ دشت از مجموع ۶۰۹ دشت کشور در وضعیت ممنوعه یا ممنوعه بحرانی قرار بگیرند. این بدان معناست که سفره‌های آب زیرزمینی به‌طور گسترده در حال افت هستند و امکان جبران‌پذیری این کاهش در کوتاه‌مدت وجود ندارد.

علاوه بر این، کسری مخازن تجمعی منابع آب زیرزمینی به حدود ۱۴۹ میلیارد مترمکعب رسیده است؛ رقمی که هر سال در حال افزایش بوده و پیامدهای جدی برای کشاورزی، صنعت و تأمین آب شرب دارد.

افزایش دمای کشور نیز تشدیدکننده بحران آب است. متوسط دمای ایران طی ۵۰ سال گذشته ۲.۷ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و از حدود ۱۶.۶ به ۱۹.۳ درجه رسیده است. این افزایش دما موجب بالا رفتن تبخیر آب و تعرق گیاهان شده و در کنار کاهش بارش‌ها، ناترازی و کمبود منابع آبی را تشدید کرده است.

طبق آخرین آمار بارش کشور حدود یک سوم متوسط بارش جهانی بوده و طی دهه‌های مختلف به طور مستمر کاهش یافته است. این کاهش در ۱۵ سال اخیر نسبت به متوسط دراز مدت حدود ۱۹ میلی متر است. جالب است بدانیم متوسط بارش کشور طی ۴ سال گذشته به میزان ۴۱ میلی متر معادل ۱۷ درصد نسبت به متوسط دراز مدت کاهش داشته است.

همچنین طبق اعلام عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، مجموع ورودی آب به مخازن سدها حدود ۲۲.۷ میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به سال گذشته کاهش ۴۳ درصدی را نشان می‌دهد. این افت شدید در ذخایر سدها در حالی رخ داده که تقاضا برای مصرف آب به‌ویژه در فصل گرم سال همچنان رو به افزایش است.

به گفته وی حدود ۵۰ شهر در ۲۴ استان کشور هم‌اکنون با تنش آبی مواجه هستند و مدیریت منابع آب در این مناطق به یکی از دغدغه‌های اصلی دولت چهاردهم تبدیل شده است.

کارشناسان معتقدند بحران کنونی نتیجه ترکیبی از عوامل اقلیمی و مدیریتی است و بدون اصلاح الگوی حکمرانی آب، راه‌حل پایدار دست‌یافتنی نخواهد بود. توسعه بازچرخانی فاضلاب، ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی، کاهش برداشت از منابع زیرزمینی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های شیرین‌سازی آب و فرهنگ‌سازی برای صرفه‌جویی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به مدیریت بحران کمک کند.

در عین حال، نیاز فوری به تصمیم‌گیری‌های کلان و اولویت‌بندی پروژه‌های آبی وجود دارد تا با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و فناوری‌های نوین، تعادل میان عرضه و تقاضای آب برقرار شود.

*