ایران در خشک‌ترین دوره ۵۰ سال اخیر

ایران در یکی از خشک‌ترین دوره‌های نیم قرن اخیر قرار دارد. بسیاری از نقاط کشور با کم‌بارشی و افت منابع آبی روبه‌رو شدند و منابع آب سطحی کشور نیز حالا به پایین ترین سطح خود در سال‌های اخیر رسیده است. به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی در کوتاه‌مدت، چشم‌انداز روشنی برای بارش مؤثر وجود دارد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا ۱۰ روز آینده سامانه بارشی موثری از ایران عبور نمی‌کند

به گزارش ایسنا، زمین در نواحی مختلف ایران به خشکی رسیده است. بر اساس پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت هواشناسی تا چند هفته آینده بارش موثری در کشور انتظار نمی‌رود اما پیش‌بینی‌های فصلی و بلندمدت‌تر حاکی از آن است که مقدار بارش زمستانه به نرمال بلندمدت نزدیک باشد. با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد در سناریوی خوش بینانه، یعنی تحقق بارش‌های نرمال زمستانه نیز فاصله ایران از تنش آبی قابل توجه و پایدار نخواهد بود و درد بی‌آبی، دوباره تکرار می‌شود.

آمارهای رسمی نشان می‌دهد امسال خشک‌ترین سال شش دهه اخیر تهران و یکی از شدیدترین دوره‌های خشکسالی ۵۰ سال گذشته در کشور است. تنش آبی در کلانشهرها شدت یافته و پیامدهای کمبود منابع آبی تجربه شده است. اکنون حتی منابع آب زیرزمینی نیز که روزگاری ذخایر استراتژیک سرزمین محسوب می‌شدند، تحت فشار برداشت‌های بی رویه در معرض تهدید قرار گرفته‌اند.

احد وظیفه - رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی - در گفت‌وگو با ایسنا درباره آخرین وضعیت خشکسالی ابتدا بر شدت این وضعیت تاکید کرد و توضیح داد: شرایط حال حاضر «خشکسالی شدید»، «تنش آبی» و «بحران تأمین منابع آب» است؛ بحرانی که کلان‌شهرهایی نظیر تهران، تبریز، مشهد، اراک و کرج را بیش از سایر نقاط تحت فشار قرار داده است.

وی در پاسخ به این پرسش ایسنا که آیا ایران کم‌آب‌ترین سال یک قرن اخیر را تجربه می‌کند یا خیر؟ توضیح داد: خشکسالی فعلی یکی از شدیدترین دوره‌های خشک ثبت‌شده است. داده‌های هواشناسی از فروردین ۱۴۰۴ تا آبان‌ ماه جاری نشان می‌دهد که ایران اکنون خشک‌ترین دوره ۵۰ سال اخیر سپری می‌شود.

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ضمن بیان اینکه به داده‌های مشاهده شده و آمار دقیق باید اتکا کرد، گفت: با توجه به سابقه آماری بلندمدت، می‌توان خشکسالی فعلی پایتخت را در بازه ۶۰ سال گذشته بررسی کرد. بر این اساس سال جاری خشک‌ترین سال تهران طی شش دهه اخیر بوده است.

بارش کمتر و تقاضای بیشتر
وظیفه با اشاره به تمرکز جمعیتی در تهران و کرج و سرانه مصرف آب در این مناطق گفت: امروزه افزایش جمعیت، تقاضا برای آب و در نتیجه فشار بر منابع در تهران و کرج نسبت به گذشته افزایش یافته است حتی با احتساب شهرهای اطراف تهران و کرج، بیش از یک چهارم جمعیت کشور در همین پهنه سکونت دارند. این شرایط در حالیست در تهران و کرج بر خلاف بسیاری از استان‌ها، بیش از نیمی از منابع آبی صرف تأمین آب شرب می‌شود.

وی توضیح داد که کاهش بارش‌ها و افزایش مصرف، عمق بحران کم آبی را افزایش داده واست. در نتیجه این روند، شکاف تأمین آب عمیق‌تر شده است.

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با تاکید بر اینکه امروز بسیاری از سدها در استان‌هایی مانند تهران، آذربایجان غربی،‌آذربایجان شرقی، خراسان شمالی،‌ خراسان جنوبی و خراسان رضوی و مرکزی در وضعیت نگران‌کننده قرار دارند، گفت: آمارها نشان می‌دهد ذخایر برخی سدها تک‌رقمی شده است و منابع آب سطحی پاسخ‌گوی نیاز جمعی نیستند. در این شرایط فشار مصرف آب به منابع آب زیرزمینی منتقل می‌شود این حالیست که منابع آب زیرزمینی برای استفاده بلندمدت پایدار نیستند.

وی ادامه داد: در شرایطی که آب‌های سطحی کاهش یافته‌اند، به نظر می‌رسد از سویی اتکا به منابع آب زیرزمینی شدت گرفته و از سویی دیگر نیز در کوتاه‌مدت مدیریت برق و آب نیز تحت تأثیر قرار گرفته است؛ با این حال این موارد از جمله جزئیاتی محسوب می‌شود که متولی تشریح آن وزارت نیروست.

آینده بارش‌ها؛ کوتاه‌مدت خشک، زمستان امیدوارکننده‌تر
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی درباره وضعیت پیش‌رو گفت: در کوتاه‌مدت، چشم‌انداز روشنی برای بارش مؤثر وجود دارد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا ۱۰ روز آینده سامانه بارشی موثری از ایران عبور نمی‌کند البته این موضوع منحصر به ایران نیست و شامل اغلب کشورهای خاورمیانه نیز می‌شود.

وی افزود: از هفته آخر آبان، موج بارشی نواحی شمال غرب و سواحل شمالی را تحت تأثیر قرار خواهد داد و در روزهای یکشنبه و دوشنبه هفته آینده (۲۵ و ۲۶ آبان‌ماه) برای تهران نیز احتمال بارش‌ خیلی پراکنده وجود دارد که آورد آبی آن چندان قابل توجه نیست. بر اساس پیش‌بینی‌ها احتمالا بارش در مناطق کوهستانی بیش از ۳ تا ۴ میلی‌متر و در تهران بیش از ۱ تا ۲ میلی‌متر نباشد؛ بارشی که تاثیر معناداری در جبران کمبود منابع آبی نخواهد داشت.

وظیفه با بیان اینکه در بلندمدت می‌توان به بهبود نسبی شرایط امیدوار بود، گفت: نیمه دوم آذرماه تقویت سامانه‌های بارشی مورد انتظار است همچنین به نظر می‌رسد وضعیت بارش در دی‌ و بهمن‌ماه بهتر از سال گذشته و در حد شرایط نرمال باشد. آخرین شبیه‌سازی و پیش‌بینی مدل‌های عددی نشان می‌دهند که ناهنجاری بارش در فصل زمستان به شرایط نرمال میل می‌کند.

به گفته وی با توجه به اینکه بخش عمده بارش‌های فلات ایران در زمستان رخ می‌دهد. این دوره می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در شرایط آب و هوایی کشور ایفا کند.

بهبود نسبی اما تداوم تنش آبی
وظیفه با اشاره به پیش‌بینی‌ بارش کشور طی زمستان اظهار کرد: نقشه‌های پیش‌بینی فصلی هواشناسی نشان می‌دهند که برای حوضه‌های غرب تا جنوب غرب کشور، احتمال بارش‌های نرمال یا حتی فراتر از نرمال وجود دارد. با این‌حال نباید بیش از حد به این پیش‌بینی‌ها خوش‌بین بود زیرا پیش‌بینی‌های فصلی با احتمالات و عدم قطعیت همراه هستند و همواره ریسک شرایط بد را نیز بایستی لحاظ کرد. در مجموع وضعیت بارش در فصل زمستان حداقل به‌طور موقت می‌تواند شرایط خشکسالی را کاهش دهد و انتظار می‌رود بارش‌ اغلب مناطق، به شرایط نرمال فصل زمستان نزدیک باشد.

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی افزود: مدل‌های عددی بیشتر زمستانی نرمال تا متوسط را نشان می‌دهند و تحقق این شرایط می‌توان به کاهش تنش آبی منجر شود.

به گفته وی بارش‌های اصلی استان‌هایی مثل بوشهر و خوزستان به طور معمول در زمستان رخ می‌دهد و پاییز سهم چندانی در بارش سالانه این مناطق ندارد بنابراین زمستان مناسب می‌تواند بخشی از فشار کم‌آبی را جبران کند.

وظیفه در ادامه با اشاره به لزوم بازنگری در برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت شرایط کم آبی تأکید کرد که حتی با تحقق سناریوی خوش‌بینانه نیز مشکل کم آبی و خشکی حل نمی‌شود و حتی با گذران یک زمستانی خوب، تنش آبی ادامه خواهد داشت و تنها از وضعیت فوق‌ بحرانی فعلی فاصله خواهیم گرفت.

تغییر اقلیم و لزوم بازنگری جدی در برنامه‌ریزی کشور
وظیفه در پایان به بررسی ساختارهای کلان مدیریتی مرتبط با آب پرداخت و گفت: مسئله آب دیگر چالش مقطعی نیست و بر همین اساس برنامه‌ریزی‌های بلندمدت کشور باید با محوریت آب و ظرفیت اقلیمی هر منطقه صورت گیرد. این برنامه‌ها باید موضوعاتی مانند کشاورزی، توسعه شهرها، تعیین سکونتگاه‌ها و حتی جانمایی صنایع را شامل شود.

*