ارکستر سمفونیک تهران با چه مسائلی مواجه است؟

نصیر حیدریان، رهبر دائم ارکستر سمفونیک تهران، با تأکید بر اینکه مسیر ارتقای ارکستر به سطح استانداردهای جهانی بدون حمایت مالی و پشتیبانی جدی دولت ممکن نیست، از چالش‌های معیشتی نوازندگان، هزینه‌های سنگین همکاری‌های بین‌المللی و ضرورت بودجه‌ی مستقل برای دعوت از رهبران و سولیست‌های خارجی سخن گفت.

نصیر حیدریان، رهبر دائم ارکستر سمفونیک تهران، در گفت‌وگو با ایسنا درباره‌ی برنامه‌های آینده، وضعیت نوازندگان، همکاری با رهبران مهمان و جایگاه موسیقی کلاسیک در جامعه گفت و بر ضرورت حمایت مادی و فرهنگی از ارکستر برای رساندن آن به سطح بین‌المللی تاکید کرد.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

_ برای آینده‌ی ارکستر سمفونیک تهران چه برنامه‌ای دارید؟ قرار است چه تغییراتی در مسیر کاری ارکستر ایجاد شود تا بتوان آن را در سطح استانداردهای جهانی دید؟

من حدود ۱۰ ماه است که در ایران هستم و در این مدت به‌عنوان رهبر دائم ارکستر سمفونیک تهران فعالیت دارم. در این مدت، کنسرت‌های متعددی برگزار کرده‌ایم؛ از سمفونی شماره‌ی پنج چایکوفسکی شروع کردیم، سپس سمفونی پنجم بتهوون را اجرا کردیم، بعد قطعه‌ی «فلک‌الفلاک» از آقای روشن‌روان را که یکی از آثار دشوار بود، روی صحنه بردیم.

تلاش ما همیشه این بوده است که در کنار آثار کلاسیک جهانی، حتماً قطعاتی از آهنگسازان ایرانی هم در برنامه‌ها قرار دهیم. در هر کنسرت، حداقل یک اثر از آهنگسازان ایرانی اجرا کردیم؛ مثلاً قطعه‌ی «خلیج فارس» از آقای کلانتری، آثاری از عرفان وکیلی و مانی جعفرزاده و قطعه‌ی مرثیه‌ی عاشورا از آقای عبدی. هدفمان این بود که از آهنگسازان جوان هم استفاده کنیم و فقط به آثار نام‌های قدیمی بسنده نکنیم.

در مجموع، ارکستر در این ۱۰ ماه کنسرت‌های باکیفیتی برگزار کرده است. آرامش و انسجام روحی در میان اعضا برقرار شده است و از این بابت خوشحالم. البته هنوز تا رسیدن به آن ایده‌آلی که به خاطرش از اروپا بازگشتم، فاصله داریم. هدف من این بود که بتوانیم ارکستر سمفونیک تهران را به سطح بین‌المللی برسانیم. با توجه به سابقه‌ی ۹۰ ساله‌ی این ارکستر، این هدف کاملاً دست‌یافتنی است.

_ در این مسیر، وضعیت معیشتی و امکانات نوازندگان چه نقشی دارد؟

خیلی مهم است. خوشبختانه در این ماه‌ها اتفاقات مثبتی افتاده است. حقوق اعضای ارکستر حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد افزایش یافته و پرداخت‌ها تا حدی منظم‌تر شده است. البته هنوز کافی نیست.

برای اینکه یک ارکستر بتواند در سطح جهانی ظاهر شود، نوازندگانش باید تمام روز خود را وقف ارکستر کنند. یعنی فقط به سه چهار ساعت تمرین رسمی اکتفا نکنند، بلکه بعد از تمرین هم وقت بگذارند، تمرین شخصی داشته باشند و آماده‌تر برگردند. در ارکسترهای بین‌المللی، هر نوازنده بعد از تمرین رسمی، دو تا سه ساعت دیگر در خانه تمرین می‌کند تا بتواند با کیفیت بالا کار کند.

اما در ایران هنوز این امکان فراهم نیست. بسیاری از نوازندگان، به دلیل پایین بودن حقوق، ناچارند بعد از تمرین برای تأمین معاششان در آموزشگاه‌های مختلف تدریس کنند. به من می‌گویند بعد از تمرین مستقیم به آموزشگاه می‌روند تا درآمدی داشته باشند و بتوانند هزینه‌ی ساز، سیم ویلن، کلیفون و دیگر لوازم‌شان را بپردازند.

به عنوان مثال، سیم ویلن باید هر دو تا سه هفته تعویض شود، اما بسیاری از نوازندگان به‌دلیل گرانی ناچارند ماه‌ها با سیم‌های کهنه بنوازند، که این مستقیماً بر کیفیت صدا تأثیر دارد. بنابراین اگر دولت یا وزارت ارشاد بودجه‌ی ارکستر را افزایش دهد، نوازندگان می‌توانند نیازهای اولیه‌شان را تأمین کنند و وقتشان را کاملاً وقف ارکستر کنند.

وقتی نوازنده با خیال راحت زندگی کند، طبیعی است که تمرکزش بالا می‌رود و خروجی کارش بهتر می‌شود. این قاعده در همه‌جا صدق می‌کند، مثل یک تیم فوتبال. وقتی بازیکن تیم پرسپولیس از نظر مالی تأمین است، تمام انرژی‌اش را برای همان تیم می‌گذارد، نه اینکه برای گذران زندگی مجبور باشد در چند تیم دیگر بازی کند. ارکستر هم دقیقاً همین‌طور است. اگر حمایت مالی وجود داشته باشد، مطمئنم می‌توانیم ارکستر سمفونیک تهران را در سطح بین‌المللی مطرح کنیم و حتی در اروپا روی صحنه ببریم تا دنیا بداند ایران فقط قالی و پسته ندارد، بلکه فرهنگ غنی و هنرمندان توانمندی هم دارد.

_ شما پیش‌تر گفته بودید که حضور رهبران مهمان برای ارکستر ضروری است. آیا در برنامه‌های آینده استفاده از رهبران خارجی یا ایرانی مقیم خارج پیش‌بینی شده است؟

من همیشه به این موضوع اعتقاد داشته‌ام و هنوز هم دارم. رهبرانی که مقابل ارکستر می‌ایستند باید تجربه‌ی کافی داشته باشند. در گذشته هم این کار را انجام داده‌ایم؛ مثلاً سه یا چهار سال پیش توانستیم رهبر آلمانی دعوت کنیم، آقای گارسچی آمدند، بعد قرار بود دو رهبر خارجی مطرح دیگر بیایند، ولی آن برنامه‌ها به دلایل مختلف لغو شد. امیدوارم دوباره این امکان فراهم شود و بتوانیم از حضور رهبران مهمان، چه ایرانی و چه خارجی، استفاده کنیم.

الان تنها محدودیت جدی ما مسائل مالی است. با نرخ کنونی یورو، اگر بخواهیم رهبر خارجی دعوت کنیم و مثلاً سه تا چهار هزار یورو به او پرداخت شود، این مبلغ با هزینه‌ی پرواز رفت و برگشت، نزدیک به ۶۰۰ میلیون تومان تمام می‌شود. بنابراین باید احتیاط کرد و بودجه‌ی خاصی برای این بخش در نظر گرفت.

به نظر من، وزارت ارشاد می‌تواند بودجه‌ای مجزا برای دعوت از رهبران و سولیست‌های بین‌المللی تعیین کند تا فشار مالی از دوش ارکستر برداشته شود. اگر این اتفاق بیفتد، حضور رهبران خارجی هم آسان‌تر خواهد بود.

ـ آیا تحریم‌ها یا شرایط سیاسی مانع حضور رهبران خارجی در ایران است؟

تا حدی بله. برخی از رهبران خارجی که با آن‌ها صحبت کرده‌ام، علاقه‌مندند دوباره به ایران بیایند، اما هنوز در ناخودآگاهشان نوعی ترس وجود دارد؛ می‌ترسند مبادا در صورت بروز جنگ یا ناآرامی، نتوانند کشور را ترک کنند. این مسئله را باید با تدبیر و اطمینان‌سازی حل کرد تا آن‌ها احساس امنیت کنند.

ـ در پایان، اگر نکته‌ای مانده، بفرمایید.

من همیشه گفته‌ام خبرنگاران و رسانه‌ها نقش بزرگی در رشد فرهنگ موسیقی دارند. موسیقی را نمی‌شود با اجبار به مردم تحمیل کرد؛ باید درباره‌اش صحبت کرد، برنامه ساخت، آگاهی داد. گفت‌وگو و انتشار مطالب درباره‌ی موسیقی کلاسیک، می‌تواند مردم را به این فضا نزدیک‌تر کند.

نباید میان سبک‌ها دشمنی ایجاد کرد. موسیقی پاپ جای خودش را دارد، برای جشن‌ها و مناسبت‌ها مناسب است، اما باید باکیفیت باشد. پیش از انقلاب، موسیقی پاپ ایران از نظر شعر و آهنگسازی سطح بسیار بالایی داشت. ترانه‌هایی که با شعرای بزرگی چون اردلان سرفراز یا شهیار قنبری اجرا می‌شد، کیفیت و معنا داشتند. می‌شود دوباره به آن دوران بازگشت، به شرطی که ارزیابی و دقت در انتخاب شعر و موسیقی وجود داشته باشد.

در مورد موسیقی کلاسیک هم همین است؛ باید از راه گفت‌وگو و روشنگری پیش رفت. وقتی در جامعه درباره‌ی موسیقی صحبت می‌شود، سوءتفاهم‌ها کمتر می‌شود و فضا سالم‌تر پیش می‌رود. در هر زمینه‌ای، وقتی بحث و گفت‌وگو جایگزین سکوت و تقابل شود، نتیجه بهتر خواهد بود.

*