زنی که غرور ملی را حفظ کرد

در «شب گردآفرید» که به بانوی رزمجوی شاهنامه اختصاص داشت، همزمان با روایت نبردها و شجاعت گردآفرید، به ابعاد عاشقانه و زیباشناختی او پرداخته شد.

به گزارش ایسنا، نهصد و شانزدهمین شب از سلسله نشست‌های «شب‌های بخارا» سه‌شنبه، چهارم آذر ۱۴۰۴، در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد. این نشست با سخنرانی مریم طاهری مجد و علی دهباشی همراه بود و به بررسی شخصیت گردآفرید، بانوی رزمجوی شاهنامه، اختصاص داشت.

مریم طاهری مجد، پژوهشگر ادبیات و شاهنامه‌شناس، در ابتدای نشست گفت: «گردآفرید نمونه‌ای بی‌نظیر از زنان فعال در شاهنامه است. او نه تنها به صحنه نبرد وارد می‌شود، بلکه مهارت‌های رزم خود را به بهترین شکل به نمایش می‌گذارد. وقتی کلاه‌خود او برداشته می‌شود، تصویری از زیبایی و قدرت همزمان زنان در شاهنامه نمایان می‌شود.»

او افزود: «نبرد گردآفرید با سهراب، کوتاه اما سرشار از پیچیدگی‌های عاشقانه و حماسی است. او از بالای دژ سهراب را به چالش می‌کشد و همزمان هشدارهایی انسانی و عاشقانه به او می‌دهد. این تضاد و چندبعدی بودن شخصیت گردآفرید، باعث شده است این داستان از کوتاه‌ترین و زیباترین روایت‌های شاهنامه باشد.»

مریم طاهری مجد در ادامه با اشاره به شجاعت و مهارت گردآفرید توضیح داد: «او ابتدا سهراب را با تیر مورد حمله قرار می‌دهد، سپس با نیزه و شمشیر وارد نبرد می‌شود. هر بار که سلاح جدیدی به کار می‌گیرد، نشان از تمرین و مهارت او در نبرد دارد. او هرگز قصد عقب‌نشینی ندارد و هر لحظه در میدان نبرد، به دنبال پیروزی نیست، بلکه غرور و امنیت میهن خود را پاس می‌دارد.»

او همچنین گفت: «جالب است بدانیم که حضور گردآفرید در شاهنامه کوتاه است اما قاطع و به‌یادماندنی. فردوسی با مهارت بی‌نظیر ایجاز، شخصیت و نبرد او را در چند بیت کوتاه و موجز ترسیم کرده است. ما می‌توانیم او را الگویی از زنان توانمند و فعال در ادبیات حماسی ایران بدانیم.»

علی دهباشی، برگزارکننده شب‌های بخارا، نیز در سخنان خود به اهمیت پرداختن به زنان در شاهنامه اشاره کرد و گفت: «گردآفرید نشان می‌دهد که زنان در شاهنامه نیز می‌توانند نقش فعال و تعیین‌کننده داشته باشند. شخصیت‌هایی که شاید تنها در چند بیت حضور دارند، اثرات عمیقی بر روایت حماسی شاهنامه می‌گذارند و پیام‌های شجاعت و میهن‌پرستی را منتقل می‌کنند.»

دهباشی افزود: «گردآفرید، بر خلاف بسیاری از زنان شاهنامه که در دژ اسیر می‌شوند، خود به میدان نبرد می‌رود. این رفتار او، علاوه بر نمایش شجاعت و رزمندگی، پیامی از قدرت و استقلال زنان را نیز به مخاطب منتقل می‌کند.»

مریم طاهری مجد نیز به اهمیت تحلیل زیبایی‌شناسی شخصیت گردآفرید پرداخت و گفت: «در شاهنامه، فردوسی با توصیف آزاد شدن موهای گردآفرید و درخشش آن‌ها، تصویری همزمان از زیبایی و قدرت ارائه می‌دهد. این یکی از ویژگی‌های جذاب داستان است؛ جایی که یک بانوی رزمجو هم‌زمان با نمایش مهارت‌های جنگی، جلوه‌ای شاعرانه و زیباشناختی نیز دارد.»

طاهری مجد در ادامه گفت: «گردآفرید با اینکه حضور کوتاهی دارد، در میان زنان شاهنامه مقام ویژه‌ای کسب کرده است. او نخستین زن رزمجوست که با ورود مستقیم به میدان نبرد، نه فقط غرور شخصی، بلکه غرور ملی و امنیت کشور خود را حفظ می‌کند. این نکته باعث شده است که علاقه‌مندان شاهنامه همیشه داستان او را مرور کنند و تحلیل‌های متعددی درباره شخصیت او ارائه دهند.»

دهباشی نیز با اشاره به جایگاه زنان در شاهنامه گفت: «شخصیت‌هایی مثل گردآفرید به ما نشان می‌دهند که حضور زنان در عرصه‌های مختلف، چه در تاریخ و چه در اسطوره، همواره مهم و تأثیرگذار بوده است. او الگویی از شجاعت، مهارت و استقلال زنان در ادبیات حماسی است.»

نشست «شب گردآفرید» با تحلیل جزئیات نبرد، شخصیت و ابعاد عاشقانه و حماسی حضور این بانوی رزمجو، فرصتی بود تا علاقه‌مندان با نگاه دقیق‌تر و تخصصی‌تر با شخصیت‌های کمتر شناخته‌شده شاهنامه آشنا شوند.


گردآفرید، دختر گژدهم، فرمانده سپاه دژ سپید، یکی از شخصیت‌های برجسته شاهنامه فردوسی است. او در مرز ایران و توران زندگی می‌کند و با شجاعت و مهارت رزم، بارها به میدان نبرد می‌رود. حضور کوتاه اما تأثیرگذار او در شاهنامه، نمونه‌ای از حضور زنان رزمجوی فعال در حماسه ایران به شمار می‌رود.

*