آیا دریاچه ارومیه قابل احیاست؟

دریاچه ارومیه، یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان و یک اکوسیستم منحصر به فرد، سال‌هاست که با بحران آب و چالش‌های جدی مواجه شده است. خشک شدن این دریاچه نه تنها بر سلامت اکوسیستم منطقه تأثیرات منفی گذاشته بلکه بر زندگی مردم محلی و کشاورزی نیز اثر عمیق و مخرب به همراه داشته است. به گفته یک کارشناس آب دریاچه ارومیه قابل احیا وکلید موفقیت، اجرای قوانین موجود است.

به گزارش ایسنا، حالا زمینی که پیش‌تر دریاچه ارومیه بود، تنها در مناطقی نمناک است. دریاچه ارومیه پیش‌تر مثالی از یک اکوسیستم منحصر بفرد و یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان بود اما حالا برای عبرت آموزی از آن یاد می‌شود تا همان شرایطی که برای این پهنه آبی پیش آمد، برای دیگر مناطق تکرار نشود.

عوامل خشکی دریاچه ارومیه را می‌توان مدیریت نادرست منابع آب، کشاورزی غیرپایدار و آلودگی محیط زیست عنوان کرد؛ عواملی که نه فقط موجب خشکی دریاچه شده‌اند که خود به تغییرات اقلیمی و بحران آب دامن زده‌اند.

محسن موسوی خوانساری - کارشناس آب و محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا - در خصوص ضرورت احیا و وضعیت فعلی دریاچه ارومیه اظهار کرد: دریاچه ارومیه زمانی نقش تعدیل کننده هوا و رطوبت منطقه را داشت؛ حکم شادابی مردم دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی بود و به اکوسیستم، حیات‌وحش جزایر و مرغان مهاجر حیات می‌بخشید اما امروزه دریاچه عملاً خشک شده است که نتیجه‌اش هم خیزش گردوغبار نمکی به سمت تبریز و هم افزایش قابل توجه دمای متوسط در منطقه ارومیه است که مشکلاتی را برای باغداران، کشاورزی و زندگی مردم ایجاد می‌کند.

دریاچه ارومیه قابل احیا وکلید موفقیت اجرای قوانین موجود است
وی در خصوص امکان‌سنجی احیای دریاچه ارومیه گفت: پاسخ من مثبت است و دریاچه ارومیه قابل احیاست چون در برنامه ششم توسعه ذکر شده و به‌ویژه در برنامه هفتم تصریح شده که باید ۱۵ میلیارد مترمکعب برای تالاب‌ها و تعادل‌بخشی آب صرفه‌جویی شود و سهم دریاچه ارومیه در این میان قابل توجه است بنابراین در برنامه هفتم توسعه تکلیف کرده است که سهم آب دریاچه ارومیه در نظر گرفته شود.

موسوی ادامه داد: در سند امنیت غذایی مصوب ۱۴۰۲ نیز تکلیف شده است که باید ۳۰ میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی شود. روان‌آب حوضه دریاچه ارومیه یک دهم آب تجدید پذیر کشور است بنابراین به‌طور قطع از ۳۰ میلیارد متر مکعب صرفه‌جویی حدود ۳ میلیارد مترمکعب سهم دریاچه ارومیه است.

این کارشناس آب افزود: اگر دو سند اجرا شوند، می‌توان سالانه حقآبه محیط‌ زیستی دریاچه را تخصیص داد و در افق حدود ۱۰ سال دریاچه را به حالت تعادل رساند.

موسوی تاکید کرد: باید در مسیری حرکت کنیم که به دریاچه ارومیه هر ساله سه میلیارد متر مکعب آب اختصاص یابد.

برنامه رهاسازی زمستانه باید از امروز تدوین و اجرا شود
وی با بیان اینکه مسئله اصلی اجرای قانون است، گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه زیر نظر استانداری آذربایجان غربی باید از همین ابتدای سال آبی برنامه عملیاتی رهاسازی را تدوین کند. با توجه به پیش‌بینی زمستان پربارش، بهترین زمان رهاسازی از سدهای مشرف به رودخانه‌های دریاچه ماه‌های بهمن، اسفند و فروردین است. بر همین اساس لازم است ۳۰ تا ۴۰ درصد ورودی سدها در فصل سرد رهاسازی شود.

موسوی ادامه داد: اگر آب به‌ بهانه کشاورزی و شرب پشت سدها نگه داشته شود، در فصل بهار و با آغاز بارش‌ها امکان رهاسازی در فصل زراعی از دست می‌رود. ستاد احیای دریاچه ارومیه با توجه به مقدار برف در ارتفاعات و پیش‌بینی سازمان هواشناسی، باید هر مقدار آب که می‌شود را در فصل سرد رهاسازی کند بنابراین با اتکا به ماده ۳۸ برنامه هفتم و احکام سند امنیت غذایی، تأمین حقآبه زیست‌محیطی ارومیه و برنامه‌ریزی و مدیریت رهاسازی در فصل سرد، ضروری است، به‌خصوص با توجه به اینکه بیشتر رودخانه‌های منتهی به دریاچه سد مخزنی دارند و حدود ۹۰ درصد جریان آب در آذربایجان غربی است.

۲۷ اقدام مصوب ستاد احیا باید پیگیری شود؛ اقدام فوری رهاسازیست
وی در خصوص اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز گفت: زمان دولت دوازدهم ۲۷ اقدام در ستاد احیا مصوب شد که همه آن‌ها باید دنبال شود اما اقدام عاجل و احیاگر سریع، رهاسازی آب از سدها به‌ویژه سدهای بوکان، مهاباد و شهرچای است. ۲۶ اقدام دیگر نیز باید به‌تدریج و مستمر پیش برود چون زمان‌بر هستند.

کاهش محسوس سطح زیرکشت آبی، توسعه گلخانه‌ها و استقرار الگوی کشت کم‌آب‌بر
این کارشناس آب با اشاره به ۲۷ اقدام مصوب شده، مهم‌ترین حلقه مفقوده را کاهش واقعی مصرف آب کشاورزی دانست و گفت: ما باید مصرف آب کشاورزی را تا ۴۰ درصد کم کنیم اما پیاده سازی الگوی کشت کم‌آب‌بر بدون کاهش محسوس سطح زیرکشت که حالا بیش از۶۰۰ هزار هکتار در حوضه است و افزایش محسوس سطح گلخانه‌ها ممکن نیست.

وی افزود: انتقال پساب تصفیه‌خانه‌های تبریز و ارومیه به دریاچه نیز حائز اهمیت است. این پساب باید به دریاچه برسد و استفاده‌ آن در صنایع به‌جای دریاچه، اشتباه است.

ارومیه امروز مدیریت می‌خواهد
این کارشناس آب ادامه داد: در دولت آقای روحانی عمدتاً کارهای سخت‌افزاری انجام شد؛ تونل، سردهنه و زیرساخت احداث شد اما امروز دریاچه ارومیه به کارهای نرم‌افزاری و مدیریتی نیاز دارد که اتفاقا پول لازم ندارد اما این مدیریت تا به حال انجام نشده است.

منافع احیای تالاب بیش از افزایش سطح زیر کشت و صادرات آب مجازی
وی اثر احیای تالاب بر اقتصاد و جامعه محلی را نیز تشریح کرد و گفت: اثبات شده تالاب احیا شده منافع بیشتری نسبت به استفاده‌های جایگزین مانند افزایش سطح زیر کشت دارد همچنین احیای دریاچه بر بهداشت عمومی، کاهش بیماری‌های پوستی در شرق دریاچه، حفظ کلونی‌های زنبور عسل و جلوگیری از فروپاشی زنجیره‌های تولید عسل، کاهش گردوغبار نمکی و تعدیل دما اثر مستقیم دارد. مطالعات گسترده‌ای در این رابطه در دولت دوازدهم انجام شد و نتایج آن در دانشگاه صنعتی شریف موجود است.

این کارشناس آب و محیط زیست در خصوص اقداماتی که به ضرر دریاچه ارومیه تمام می‌شود، اظهارکرد: نمونه روشن یک اقدام نادرست، ساخت کارخانه قند در مهاباد است. نباید این کارحانه احداث می‌شد. هر قدمی که انگیزه کشت چغندر قند را افزایش بدهد، مردم را به سمت کشت چغندر بهاره که بسیار آب‌بر است سوق می‌دهد. ما باید کشت‌ها را تا حد امکان به سمت پاییزه ببریم تا از بارش‌های پاییزه و زمستانه یعنی آب سبز استفاده شود. کاشت بهار آب‌بر و تنش‌زاست.

موسوی در پایان تاکید کرد: این عمل مثال صادرات آب مجازی حوضه دریاچه است چرا که این کشت آب بر مواد اولیه صنایع شیرینی‌سازی در مناطق مرکزی کشور را تامین می‌کند.

*